CHÚ GIẢI THI VĂN GIÁO LÝ - TẬP 1 - PHẦN 2

Nội Dung

BÀI 7. - LUẬN VIỆC TU HÀNH (SẤM GIẢNG THI VĂN TOÀN BỘ 2004, tr. 246-247 )

XUẤT XỨ: Khoảng đầu mùa Thu năm Kỷ Mão (1939), Đức Giáo Chủ có sáng tác bốn bài thi Đường luật. Ngài không ghi ngày giờ và tựa bài, chỉ biết Ngài viết sau bài “Thiên Lý Ca” và trước bài “Tam Hùng Trổ Mặt”. Sau nầy, Ban Sưu Tập căn cứ vào ý nghĩa của bài mà tạm đặt cho tựa là “Luận Việc Tu Hành”.

VĂN THỂ: Bốn bài thi nầy thuộc thể thất ngôn bát cú, loại văn nghị luận và thuyết giáo. Khởi đầu bằng câu:“Tu hành dương thế cậy đồng tiền” và chấm dứt bởi câu:“Muôn kiếp danh hiền sách vẫn biên”.

NỘI DUNG: Hiện tình trong thế gian, người thiệt tu thì ít, kẻ giả đạo lại nhiều. Xưa nay có số người tu hành vì ham tiền bạc, danh vị mà làm cho nền đạo phải đảo điên xáo trộn.

Đức Giáo Chủ cho biết: Thuyền từ bi và bát nhã chỉ đưa rước người chơn tu chớ chẳng bao giờ chở kẻ giả tu được. Vì kẻ giả tu đã nhận sai chơn lý và luôn luôn gây tạo nghiệp ác.

Vì thế nên khiến các bậc chơn tu thêm buồn chán; nhưng vì lòng từ bi, quá thương xót nhân sanh nên các Ngài cũng cảm kích mà tìm phương cứu độ.

CHỦ ĐÍCH: Đức Giáo Chủ cảnh tỉnh những người tu giả dối và khuyên tất cả nên thật tâm noi gương Đức Thích Ca và chư Phật Thánh lo tu hành chân chánh, đúng theo chân lý của Đạo Phật để sau nầy được trở về với ngôi vị Phật Tiên.

CHÁNH VĂN (bài 1)

1. “Tu hành dương-thế cậy đồng tiền,

Phật-giáo vì tiền phải ngửa-nghiêng.

Bát-nhã chẳng đưa người tội ác,

Thuyền-từ nào rước lại Tây-Thiên.

Trần-gian đầy-dẫy người làm dối,

Đạo cả nào trông đến cảnh thiền.

Đoái thấy người đời lòng bắt chán,

8. Dương-trần lầm lạc đáng ưu-phiền”.

LƯỢC GIẢI :

Bài “Luận Việc Tu Hành 1” có thể phân làm bốn cặp. Cặp 1 (gồm 2 câu mở đề) cho biết trong hiện tình có số người tu chỉ nặng vì tiền bạc hơn là lo tu thân hành đạo nên khiến cho đạo Phật bị lu mờ, xuống dốc, tín đồ giảm lòng tin, người đời biếm nhẻ.

Cặp trạng (câu 3 và 4) nói chư Phật lúc nào cũng đầy lòng bác-ái, quyết dùng thuyền từ bi và trí huệ cứu vớt chúng sanh ra khỏi vòng trầm luân khổ hải. Song vì luật công bằng bình đẳng của đạo Phật mà thuyền từ và bát nhã ấy chỉ đưa rước những người thật tâm tu niệm chớ không thể nào rước những người giả tu hay còn gây tội ác cho được.

Cặp luận (câu 5 và 6) chỉ hiện tình trong cảnh trần, biết bao người hành đạo giả dối, tu đã sai lạc chơn lý thì làm sao đạt được cái lý sắc không của đạo.

Cặp kết (câu 7 và 8) nói bởi nhận biết số người tu sai lạc như vậy nên các bậc cứu đời phải chán ngán. Nhưng vì từ bi mà các Ngài lúc nào cũng thương cảm họ - vì quá mê nên họ phải lầm lũi mãi trong sáu đường luân hồi sanh tử.

CHÚ THÍCH :

TU HÀNH: Tu: sửa; hành: làm theo. Làm theo lời dạy của đạo để trau sửa thân tâm.

DƯƠNG THẾ: Cõi đời. Cõi có ánh thái dương, khác với cõi âm (cõi tối tăm, thiếu ánh sáng).

PHẬT GIÁO:Xem CT tại Q. Thượng Tập 2/3, tr.57.

BÁT NHÃ: Xem CT tr. 61 Tập nầy. THUYỀN TỪ: Thuyền từ bi của chư Phật. Bởi lòng từ bi của Phật có diệu năng đưa chúng sanh sang bờ giác, cũng như thuyền Bát nhã. Đức Thầy từng nói:

“Thuyền từ-bi thẳng cánh lướt sang,

Qua Đông-độ vớt người hữu đức”.

(Diệu Pháp Quang Minh)

TÂY THIÊN: Tức Tây Thiên Trước, nơi Phật giáng sinh và lập ra đạo Phật. Nghĩa bóng chỉ cõi Tâp Phương Cực Lạc của Đức Phật A Di Đà.

ĐẠO CẢ: Do chữ đại đạo (đạo lớn), chỉ đạo Phật.

CỬA THIỀN: Do chữ thiền môn, chỉ cửa chùa hay cửa Phật. Đức Thầy viết:

“Cửa thiền môn còn hỡi khóa then”

CHÁNH VĂN (Bài2)

9. “Muốn đặng về Thần với Thánh-Tiên,

Kỹ xem cõi thế thấy kia liền.

Cư trần bất nhiễm là người Thánh,

Lẫn tục đừng mê chứng bực hiền.

Phú quí tạo đời thêm mệt xác

Tham danh phế đạo chí đâu yên.

Sao bằng cửa Phật vui thanh-tịnh,

16. Lánh cõi trần mê giải nghiệp duyên”.

LƯỢC GIẢI :

Hai câu mở đề (1 và 2) cho biết người đời muốn hiểu rõ ai là bực Phật-Tiên Thần-Thánh, hãy xem kỹ người đó sống trong cõi đời là hiểu ngay.

Cặp trạng (câu 3 và 4) nói người sống giữa cõi trần mà không bị trần cảnh trói buộc, sai sử nhiễm ô, đó là chính bậc Thánh. Còn người sống giữa cõi tục mà không bị các điều tục lụy làm mê nhiễm, chính đó là bậc Hiền.

Cặp luận (câu 5 và 6) bảo rằng sự giàu sang vinh hiển, danh vị, bạc tiền mà không đạo hạnh chỉ làm lao thân mệt trí, chẳng ích chi.

Hai câu kết (7 và 8) đại ý Ngài dạy: Chi bằng ta nương theo cửa Phật mà tu hành giải thoát khỏi nghiệp trần mê, ra khỏi luân hồi sanh tử, tiến tới Niết bàn Cực lạc để vui trong thanh tịnh vĩnh hằng.

CHÚ THÍCH :

THẦN: Là bậc khác hơn người thế tục, lượng xét không cùng tột, linh diệu, oai mãnh, thông suốt không bị chướng ngại. Đó là bậc bá tánh thường tôn trọng kính thờ. Hiền thần có 4 bực: Phật thần, tiên thần, thánh thần, quỉ thần. Song, chữ Thần ở đây là chỉ cho bực Phật thần, tức là bậc tu hành đã siêu thoát sanh tử, chứng được lục thông trở lên. Đức Thầy có câu:

“Tâm linh mắt thánh xem ba cõi,

Tánh hiển tai thần lóng bốn phang”.

(T. B. Trần Gian)

PHẬT TIÊN: Bậc tu hành đã hoàn toàn giác ngộ, giải thoát sanh tử, tiêu diêu tự tại. Vì chữ Tiên ở đây đứng chung với chữ Phật, nên không thể hiểu như chữ Tiên thần - bậc còn luân hồi trong tam giới . Đức Giáo Chủ từng viết: “Đời cùng Tiên Phật hạ phàm gian”. Và:

“Phật Tiên vận chuyển lọc lừa,

Kiếm con hữu phước mà đưa trở về”.

(Đến Làng Nhơn Nghĩa)

CÕI THẾ: Cõi đời chúng ta đang sống.

CƯ TRẦN: Ở trong cõi trần gian.

BẤT NHIỄM: Chẳng còn ô nhiễm mọi vật chất trong cõi trần, như: tửu, sắc, tài, khí và danh, lợi, tình v.v.. Đức Thầy từng bảo:

“Rứt trần bất nhiễm mới là yên”. (T. B. Trần Gian)

NGƯỜI THÁNH: Bực đã siêu phàm thoát tục, hoàn toàn giác ngộ như Phật-Thánh. Thơ ông Bán Chiếu tặng Đức Thầy có câu:

“Đại Thánh là Phật Thích Ca,

Người còn khinh báng huống ta phàm trần”.

LẪN TỤC ĐỪNG MÊ: Ở chung với người thế tục mà không mê đắm mùi tục lụy trong trần.

BẬC HIỀN: Bậc đại hiền, ngang hàng với chư Phật, vì đã trong sạch như hoa sen “Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”. (Ca dao) Xưa người ta xưng tụng Đức Thích Ca là bậc Đại hiền.

PHÚ QUÍ: Giàu sang quyền quí.

THAM DANH: Ham muốn danh vị tước quyền. PHẾ ĐẠO: Bỏ đạo, không nương theo nữa.

CỬA PHẬT: Cửa đạo, nơi đưa người tu đến chỗ giải thoát sanh tử.

THANH TỊNH: Trong sạch.

NGHIỆP DUYÊN: Những gì do mình gây tạo trước kia, nay phải nhận lấy quả báo.

CHÁNH VĂN (Bài 3)

17. “Tiếc vì không đức, tiếc chi tiền,

Phật Thánh xưa kia sách vẫn biên.

Bác ái xả thân tầm Đạo chánh,

Độ người lao khổ dạ không phiền.

Mình vàng Thái-Tử ngôi còn bỏ,

Vóc ngọc Đông-cung tước phế liền.

Xem đó hỡi người mau lập chí,

24. Tu hành khá nhớ giữ cho nguyên”.

LƯỢC GIẢI :

- Hai câu mở đề: Đức Giáo Chủ khuyên người hành đạo hãy lo mình không có đủ đức hạnh, chớ đừng lo thiếu tiền. Bởi tiền của là thứ tạm giả, tiêu xài một thời rồi cũng hết, chỉ có đức hạnh mới đưa mình đến chỗ thành công trên đường đạo. Việc nầy xưa nay kinh sách đều có chép biên chỉ dạy.

- Cặp trạng (câu 3 và 4): Ngài cho biết Đức Phật xưa vì đầy lòng bác ái nên xả thân tìm ra chánh đạo để cứu rỗi chúng sanh khỏi vòng mê khổ, dù gian lao vất vả Ngài cũng chẳng phiền lòng.

- Cặp luận (câu 5 và 6): Ngài dạy thêm Thái tử Sĩ Đạt Ta khi xưa lên đường xuất gia tầm đạo Ngài sẵn sàng lìa bỏ ngôi báu, vợ đẹp, con ngoan, để đổi lấy trí huệ siêu mầu ban bố khắp trần thế.

- Hai câu kết (7 và 8): Ngài khuyên mọi người hãy noi gương Đức Phật sớm lập chí tu hành; trên đường hành đạo nên rán gìn cho tròn đầy giới hạnh, mới mau kết quả.

CHÚ THÍCH :

ĐỨC: Có lòng nhân đạo, ưa ban ơn cứu giúp người.

PHẬT THÁNH: Đức Phật và Thánh nhân, nhưng chữ Phật Thánh ở đây chỉ Đức Phật Thích Ca. Vì thời đó người ta xưng tụng Ngài là bậc Đại Thánh:

“Đại Thánh là Phật Thích Ca”.

BÁC ÁI: Lòng thương yêu chúng sanh rộng lớn không ngằn mé. Đức Thầy có câu:

“Lòng bác ái động tình rơi nước mắt”. Hay:

“Lòng quảng ái xót thương nhân chủng”.

XẢ THÂN: Liều bỏ xác thân để đánh đổi cái quí hơn, hoặc dồn hết tâm tư trí não để cứu độ chúng sanh:

“Xả thân tìm kiếm ma ha,

Chẳng nài viễn vọng dẹp tà nơi tâm”.

(Cho Ông Tham Tá Ngà)

MÌNH VÀNG THÁI TỬ: Xác thân của con cháu các nhà quí phái được xem quí như vàng ngọc. Đây là chỉ cho Thái tử Sĩ Đạt Ta.

VÓC NGỌC ĐÔNG CUNG: Con của vua được phong là Đông Cung Thái Tử, để sau nầy nối ngôi; thế mà Sĩ Đạt Ta vẫn giũ bỏ để ra đi tìm đạo.

CHÁNH VĂN (Bài 4)

25. “Muốn đặng thành Thần với Phật Tiên,

Rán tu ân đức chớ tu tiền.

Lợi danh chớp nhoáng như luồng gió,

Thấy đó rồi đâu bỗng mất liền.

Sớm thức tỉnh tâm tầm đạo chánh,

Sau nầy về Phật với ngôi Tiên.

Lập thân giúp thế nên công-quả,

32. Muôn kiếp danh hiền sách vẫn biên”.

LƯỢC GIẢI :

- Hai câu mở đề (1và 2): Đức Giáo Chủ dạy người tu hành muốn sau nầy chứng được Thần Thánh hay Tiên Phật thì hãy thi ân đức cho vạn loại chúng sanh, chớ nên bám víu tiền bạc.

- Cặp trạng (câu 3 và 4): Ý dạy rằng dù ta có tạo ra tài lợi và danh vị tước quyền cũng không hưởng đặng lâu dài, bởi kiếp sống của con người quá ngắn ngủi, mới thấy đó rồi mất đó.

- Hai câu luận (5 và 6): Đức Giáo Chủ khuyên mọi người sớm giác tỉnh nương theo Đạo Phật tu hành để sau nầy chứng đạt ngôi vị Phật Tiên, giải thoát sanh tử luân hồi.

- Hai câu kết (7 và 8): Ngài dạy hành giả đã quyết chí lập thân hành đạo phải có lòng vị tha, giúp thế độ đời. Công quả ấy dù trải qua muôn kiếp sách sử vẫn còn ghi chép.

CHÚ THÍCH :

ÂN ĐỨC: Lòng tốt cao qui, thích cứu giúp người.

ĐẠO CHÁNH: Con đương ngay thẳng, đúng với chơn lý nhà Phật.

GIÚP THẾ: Giúp đời, ban bố các phương tiện cho mọi người được hạnh phúc an vui mà lòng bất vụ lợi. Đức Thầy từng khuyên:

“Lánh thế chẳng bày danh Lão Sĩ,

Ngày nay các chỗ ngộ cuồng ca”.

(Cho Ông Tham Tá Ngà)

Bài 8. VIẾNG LÀNG MỸ HỘI ĐÔNG ( SGTVTB 2004, tr. 286-289 )

XUẤT XỨ : Vào mùa Xuân năm Canh Thìn (1940) thỉnh thoảng Đức Giáo Chủ có đi viếng thăm và thuyết giảng các xã lân cận. Như vào đêm 22 tháng giêng năm Canh Thìn, Ngài đến viếng làng Mỹ Hội Đông. Hôm ấy, Ngài vừa ứng khẩu thuyết giảng, vừa sáng tác bài giảng nầy tại nhà ông Cả Mười trước mặt các nho gia và đa số thính chúng dự nghe.

(Theo bản lưu bút của ông Hương thân Ướng, tức là Nguyễn Thanh Tân để lại. Ông Năm Âu người cháu còn lưu giữ, trước hết Đức Thầy có ngâm 4 câu thi:

Buông mành thả lá cạn dòng châu,

Áo não tâm can cảnh mộng sầu.

Môi hở sợ e răng phải lạnh,

Đáy lòng cạn tỏ máy huyền sâu.)

VĂN THỂ: Ngài thuyết giảng bằng điệu vận văn, thể lục bát, dài 108 câu, lối thuyết giáo, khởi đầu bằng những câu:

“Canh niên trổi bước thừa nhàn,

Để chơn đến viếng xóm làng Hội Đông”.

Và chấm dứt bởi các câu:

“Bút nghiên tạm gác đợi thời,

Chúc cho bá tánh xét đời biết ta”.

CHỦ ĐÍCH : Bài giảng nầy có hai câu đặc biệt chứng tỏ rằng những người được kiến diện và qui y thọ giáo với Đức Thầy là đã có gieo sâu duyên lành với Ngài trong nhiều tiền kiếp:

“Duyên lành rõ được Khùng Điên,

Chẳng qua kiếp trước thiện duyên hữu phần”.

NỘI DUNG: Đại ý Ngài cho biết những vật chất tiền tài hay danh vọng tước quyền ở thế gian, chẳng khác nào cành hoa sớm nở chiều tàn, dù có giữ được thời gian rồi cuối mùa cũng tàn rụi, chỉ có con đường Phật Đạo mới đưa ta đến quả vị trường cửu. Vậy mỗi hành giả hãy quay về nội tâm để hành trì cho thấu đạt tâm linh trí tuệ của mình mới quí báu:

“Thích Ca đạo vị huyền sâu,

Rạch tim xem được một bầu linh quang”.

Và chỉ có phương Tịnh độ dạy ta trì niệm Lục tự Di Đà, nếu ai trì niệm đến chỗ nhứt tâm bất loạn, chẳng những được bình an hạnh phúc trong hiện tại mà tương lai còn được Phật hóa tánh tình hay vãng sanh Cực lạc:

“Biết khôn tìm kiếm ma ha,

Một câu Lục tự nhà nhà bình an”.

CHÁNH VĂN

1. “Canh niên trổi bước thừa nhàn,

Để chơn đến viếng xóm làng Hội Đông.

Về non dạ luống ước mong,

4. Cám tình lê-thứ tuôn ròng lụy châu”.

LƯỢC GIẢI :

Vào chiều ngày 22 tháng giêng năm Canh Thìn (1940) Đúc Thầy và số người tùy tùng đến viếng làng Mỹ Hội Đông. Hôm ấy Ngài vừa thuyết giảng vừa sáng tác bài giảng nầy và nghỉ đêm tại nhà ông Cả Mười. Một gánh họ được xem là có trí thức và văn nho, đã qui y với Đức Phật Thầy Tây An từ 90 năm về trước.

(Tu Phật là học theo hạnh Phật, tu Tiên là nghe theo lời dạy bảo của Lão Trang, tu Hiền là làm theo hạnh của Khổng Mạnh).

Trong mấy câu khai đề, Đức Giáo Chủ cho biết: Sau khi chứng Đạo, Ngài trở về miền Tà Lơn và Thất Sơn an nghỉ. Nay vì nhìn thấy dân chúng sắp vươn hồi tai khổ do thế chiến thứ hai gây ra, khiến Ngài động lòng từ bi rơi lệ.

CHÚ THÍCH :

CANH NIÊN: Tức năm Canh Thìn (1940).

TRỔI BƯỚC: Đứng dậy và bước đi.

THỪA NHÀN: Nhân lúc rảnh rang.

MỸ HỘI ĐÔNG: Làng Mỹ Hội Đông là một xã nằm trọn trên Cù Lao Ông Chưởng giáp mặt với sông Hậu và Nam Ngạn sông Vàm Nao.

CẢM TÌNH: Cảm xúc và động tình, sự đối đãi với nhau do ngoại cảnh kích thích mà sanh ra tình cảm bên trong.

LÊ THỨ: Lê là đen, thứ là dân. Cũng có nghĩa như chữ Lê dân (dân đen), chỉ cho tất cả nhân dân.

LỤY CHÂU: Cũng gọi là lệ châu. Có nghĩa giọt nước mắt rơi xuống, trông nhìn giống như hột châu.

CHÁNH VĂN

5. Lời thăm cùng khắp đâu đâu,

Hương thôn bổn đạo lo âu mối giềng.

Tu là tu Phật tu Tiên,

8. Tu cho rõ biết chữ Hiền ra sao”.

LƯỢC GIẢI :

Đoạn nầy Đức Giáo Chủ cho biết, Ngài mượn tiếng Kệ Giảng để thăm hỏi chư môn đồng đạo khắp nơi và khuyên mọi người hãy lo tu rèn giềng mối của đạo làm người cho tròn vẹn và thực hành đúng theo lời của Tam Giáo (Phật Thánh Tiên) mà Ngài đã rút tỉa những tinh hoa dạy lại chúng ta.

CHÚ THÍCH:

HƯƠNG THÔN: Làng xóm, đây chỉ cho các xã ấp chung quanh mình.

BỔN ĐẠO: Bổn gốc đọc là bản. Đạo là một nền đạo hay một giáo phái riêng của các bậc Thầy hay Giáo chủ thường khuyến hóa hay kêu gọi các đệ tử:

“Khuyên bổn đạo lập thân nuôi chí”.

Hoặc: “Bổn đạo ơi hãy rán sửa mình”.

PHẬT TIÊN HIỀN: Ba nền đạo lớn và cũng là 3 bậc Phật Thánh Tiên thành lập 3 nền Đạo lớn ở Á châu chúng ta. Phật là Đức Thích Ca, Tiên là Lão Tử và Trang Tử, Hiền là hiền nhân thánh triết của Khổng Mạnh. Đức Giáo Chủ PGHH rút những tinh ba của ba nền đạo giáo lý Phật Thánh Tiên để giáo huấn môn đồ:

“Phật Tiên Thánh lòng nhơn hà hải,

Những ước ao thế giới hoà bình.

Nên khuyên đời truyền bá sử kinh,

Cho sanh chúng sửa mình trong sạch”.

(GMTK, Q.4)

CHÁNH VĂN

9. “Mùa Xuân chưa có mưa dào,

Cũng như Đạo hạnh sắc màu chưa thanh.

Sớm chiều phủi sạch lợi danh,

12. Tầm nơi chánh giác cõi thanh đặng về”.

LƯỢC GIẢI :

-Hai câu 9 và 10 có ý nói thông thường 3 tháng muà Xuân (suốt mùa Xuân) thì ít hay có mưa, cây cỏ thiếu nước, nên người ta rất trông có một đám mưa lớn. Đức Giáo Chủ mượn cảnh nầy để so sánh với nền đạo hạnh. Vì Ngài mới khai mở nửa năm, chưa được hanh thông sáng tỏ khắp nơi.

-Ngài khuyên mọi người đã tu hành thì phải rứt bỏ lợi danh quyền tước để qui về tâm Phật của chính mình, tất sau nầy sẽ đạt đến tâm thanh tịnh như chư Phật.

CHÚ THÍCH :

MÙA XUÂN: Mỗi năm có 4 mùa; Xuân, Hạ, Thu, Đông; mà mùa Xuân là mùa đứng đầu năm, gồm có 3 tháng: 1, 2, 3 ít khi có mưa đầu mùa. Mưa dào cũng gọi là mưa rào, có nghĩa mưa lớn mà mau tạnh, nước chưa thắm bao nhiêu, nên người ta rất trông đợi: “Nắng hạn gặp mưa dào”.

CHƯA THANH: Chưa sáng tỏ lan rộng.

LỢI DANH: Tài lợi và danh vị tước quyền. Hai điều trong ngũ dục (tài, sắc, danh, thực, thùy).

CHÁNH GIÁC: Nói cho đủ là Chánh Đẳng Chánh Giác, tức là bậc hoàn toàn giác ngộ, tự giác giác tha và giác hạnh viên mãn. Cũng gọi là quả Bồ Đề (Niết bàn).

CÕI THANH: Cõi thanh tịnh, tinh khiết, nơi Phật Tiên ngự.

CHÁNH VĂN

13. “Hỡi ôi ! Thấy chúng bớt mê,

Đạo mầu siêu việt tập đề là đây.

Tinh thần hiệp vén ngút mây,

Vẹt cho rõ mặt tớ Thầy Hạ nguơn.

Lòng thương bá tánh đòi cơn,

18. Dầu ai mua oán chác hờn mặc ai”.

LƯỢC GIẢI :

Đức Giáo Chủ ngỏ lời kêu gọi bá tánh bớt mê đắm cõi hồng trần để quay về nẻo Đạo lo tu thân lập hạnh cho mình trở thành Phật Thánh dùng thần trí sáng suốt vẹt phá màn vô minh vọng hoặc hầu thầy tớ được rạng rỡ mặt mày trong thời hạ nguơn mạt pháp. Vì Ngài quá thương xót chúng sanh nên dùng đủ phương thức tỉnh, dù ai có oán hận căm thù Ngài cũng cam tâm.

CHÚ THÍCH :

HỠI ÔI: Tiếng kêu than, xem như chữ “than ôi”

“Dân quê nghe nói hỡi ôi !

Hung đồ cường nghịch một hồi cười reo”. Q.1)

ĐẠO MẦU: Đạo là tôn giáo, hợp lẽ phải; mầu là sâu xa kín đáo.

TẬP ĐỀ: Tập sửa thân tâm mình cho đúng theo qui luật, pháp giới của Đạo, Đức Thầy từng dạy:

“Chữ Tập đề nay đà mở cửa,

Để đem vào khuôn khổ người hiền

Rán cực lòng một bước đầu tiên,

Sau mới được làm nên Phật Thánh”.

(GMTK, Q.4)

TINH THẦN: Thần trí khôn biết của con người có sức mạnh vạn năng, điều khiển cả châu thân dẹp hết cả nội ma ngoại cảnh. Trong bài “Thu Đã Cuối” có câu:

“Lấy tinh thần chống chỏi quỷ tà”.

NGÚT MÂY: Khối mây nằm xa trên nền trời, nhìn dàng dạng như khói hay sương mù có năng lực che khuất mặt trời lúc ban ngày. Nghĩa bóng là chỉ cho màn vô minh hay lòng mê si che khuất tâm trí của mỗi người khiến cho người mê muội không thấu rõ chơn lý. Đức Thầy từng nói:

“Màn vô minh che mờ căn trí,

Nên thường khi nhận ngụy làm chơn”.(Q.5)

Vì thế, Ngài dạy mỗi hành giả phải vẹt phá vô minh để tâm trí được phát khai sáng tỏ.

HẠ NGUƠN: Nguơn cùng cuối của lý Tam nguơn trong trời đất. Khởi đầu từ Thượng nguơn (thượng, trung, hạ). Kế đến, Trung nguơn (thượng, trung, hạ) và Hạ nguơn (thượng, trung, hạ). Cứ thế mà xoay vòng mãi.

ĐÒI CƠN: Từng cơn, từng hồi, nhiều lần, lắm lúc:

“Nghĩ đòi cơn lại sụt sùi đòi cơn”.(Cổ thi)

MUA OÁN CHÁC HỜN: Cũng gọi là mua hờn chuốc oán, gây nhiều tội ác, tạo nên oán hận thù hằn với người khác. Ví dụ: Việc mình thì mình làm, góp ý mà làm gì người ta chẳng hiểu cho, lại mua thù chuốc oán vào thân.

CHÁNH VĂN

19. “Chuông linh giục thúc bên tai,

Chúc cầu thạnh trị thới lai xóm làng.

Hiệp nhau một cuộc chi lan,

22. Rồng đà lố bóng đá vàng biết nhau.

Lọc lừa rõ đặng vàng thau,

24. Đem thân mua lấy mận đào thiên nhiên”.

LƯỢC GIẢI :

Đức Giáo Chủ đem giáo pháp của Đức Phật, như tiếng chuông từ Linh Khứu Sơn ngân lên, thúc giục mọi người sớm tỉnh tâm tu niệm. Ngài cũng cầu chúc cho bá tánh nơi nơi được thái bình an lạc và biết thương yêu đoàn kết trên con đường thiện mỹ.

Luật tạo hóa sẽ chọn lọc rất công minh, đâu vàng, đâu thau, chân giả để khuyên mỗi người nên xả thân hành đạo hầu đổi lấy quả vị quí báu của Tiên Phật sau nầy.

CHÚ THÍCH :

CHUÔNG LINH: Nói cho đủ là Chuông Linh Khứu. Bởi Đức Thầy đem chánh pháp vô vi của Đức Phật Thích Ca phát xuất từ đền Linh Khứu để giáo hóa chúng sanh:

“Chuông Linh Khứu ba hồi giục thúc,

Đờn Lôi Âm khởi điệu êm tai”.

CHI LAN: Cỏ chi và cỏ lan, hai loại cỏ nầy có mùi thơm ngát. Nghĩa bóng là chỉ cho người hiền lương đức hạnh. Người xưa từng nói: Được gần người hiền như được tựa vào cửa chi lan (Thân hiền như tựa chi lan). Lại có câu cỏ chi và cỏ lan là hai loại cỏ đã thơm mà nếu đem hiệp lại càng thơm hơn, nên ngụ ý chỉ cho anh em bạn tốt, người tốt mà gặp người tốt lại càng tốt thêm.

LỌC LỪA: Chọn lựa ra coi thứ nào tốt và thứ nào xấu, đâu đó phân minh.

VÀNG THAU: Vàng là tốt, thau là xấu và giả. Vàng và thau để chung lại thì chưa biết tốt xấu ra sao ? Nhưng nếu ông thợ vàng đem hai thứ lọc ra thì vàng ra vàng, thau ra thau rất dễ hiểu.

MẬN ĐÀO: Hai loại trái cây có mùi vị chua chua, ngọt ngọt người ta thường thích dùng.

THIÊN NHIÊN: Định luật tự nhiên trong trời đất, mỗi thứ có bản chất riêng biệt của nó. Nhưng hai từ ngữ “mận đào thiên nhiên” ghép chung lại là chỉ cho sự tu hành được kết quả tốt đẹp, khác nghĩa với câu: “Ham vui đào mận chẳng xong rồi”.

CHÁNH VĂN

25. “Duyên lành rõ được Khùng Điên,

Chẳng qua kiếp trước thiện duyên hữu phần.

Làm sao khỏi chốn mê tân,

28. Đào nguyên vạn lượng tỏ phân kính sùng”.

LƯỢC GIẢI :

Đức Giáo Chủ tuy trên con đường giáo hóa nhân sanh, Ngài thường xưng hiệu là Điên và Khùng, nhưng người nào biết được Ngài là bậc minh sư để qui y là đã có duyên lành với Ngài trong nhiều tiền kiếp. Vậy hiện giờ hãy rán tu thêm cho vượt khỏi bờ mê để sang bến giác hầu thụ hưởng cảnh muôn ngàn quí báu của Phật Tiên.

CHÚ THÍCH :

KHÙNG ĐIÊN: Đức Giáo Chủ PGHH ra đời tuy có tục danh là Huỳnh Phú Sổ. Nhưng trên đường giáo hóa, Ngài còn có nhiều biệt hiệu như Hoàng Anh, Hồng Vân Cư Sĩ và Sĩ Cuồng; cũng có khi Ngài ký tên Hòa Hảo. Ngoài ra, Ngài còn xưng hiệu là Khùng và Điên, như trong bài “Diệu Pháp Quang Minh” chính Ngài đề danh bút hiệu “Khùng Điên tự cảm tác”. Các chỗ khác thì Ngài tự xưng:

“Ta Khùng Điên nói đại nói càng”. Và:

“Thầy Khùng trò lại quá Điên,

Khùng Điên mấy tháng tình riêng ai ngờ”.

Ngài còn thố lộ nơi cư trú hành đạo của Ngài trong tiền kiếp:

“Khùng thời quê ngụ núi Sam,

Còn Điên chẳng có chùa am dưới nầy,

Vua Nghiêu xưa mở đất cày,

Ngày nay nhường lại cảnh nầy cho Điên”. Hoặc :

“Bồng lai Điên dại có ngôi,

Tây phương Cực lạc Khùng ngồi tòa sen”.

Sở dĩ Ngài đề bút hiệu Điên Khùng là có hai lý do đặc biệt:

1/- Vì muốn đánh lạc hướng người Pháp, để họ thấy Ngài là một ông Đạo: điên điên, khùng khùng, có tánh cách nửa hư nửa thật, chữa bịnh hơi giống các phù thủy, nên lúc đầu Pháp coi thường Ngài, để Ngài yên tâm sáng tác Sấm Giảng hoàn thành công tác khai Đạo.

2/- Vì muốn đối nghịch lại với những người ra đời hay xưng mình là khôn lanh, nhưng cái khôn lanh ấy chỉ để lừa dân thủ lợi. Còn Ngài Điên mà biết thương dân mến nước, biết đem đạo mầu cứu vớt sanh linh. Và:

“Khùng huyền cơ Khùng Đạo Thích Ca”.

ĐÀO NGUYÊN: Có nghĩa nguồn đào. Đây là một thành ngữ xuất phát từ điển tích “Ngư phủ nhập đào nguyên”.

Ngày xưa ở Bắc phần Việt Nam, có ông Từ Thức làm quan huyện Tiên Du. Hôm nọ, ông đến vườn Thượng uyển của vua để xem hoa mẫu đơn, bỗng gặp một cô gái rất đẹp đang bị trói dắt đi. Ông hỏi ra mới biết cô gái ấy tên Giáng Hương, cũng đến xem hoa nhưng khi sờ đến cành mẫu đơn lại rụng đi nên phải tội. Nghe qua, Từ Thức động lòng từ ái liền đem áo quí của mình xin chuộc tội cho Giáng Hương. Nàng tạ ơn Từ Thức rồi đi mất.

Thời gian sau, Từ Thức từ quan về ẩn sĩ hưởng thú tiêu dao, thường ngao du các danh lam thắng cảnh. Một hôm, ông xuống thuyền nhỏ giả làm ngư ông chèo lần theo mé sông, cứ thong dong chèo mãi không muốn quay lại. Bữa nọ con thuyền đang tiến hành theo mé núi, ông thấy phong cảnh lịch xinh, có cái hang vừa rộng vừa ăn sâu vào núi, ông theo hang ấy chèo mãi tới một nơi gọi là Động Bích Đào, Điện Huỳnh Hư, tình cờ ông gặp lại nàng Giáng Hương. Vì nhớ nghĩa xưa nên nàng kết duyên với Từ Thức, hai người sống cuộc đời an nhàn vui đẹp rất lâu nơi cõi Tiên ấy.

Nguyên Giáng Hương là một tiên nữ nên tới ngày lệ hằng năm phải về chầu Diêu Trì Kim Mẫu. Kỳ nầy nàng căn dặn Từ Thức: Chàng hãy yên lòng ở lại đây, thiếp về chầu Thánh Mẫu xong sẽ trở lại ngay, có điều quan trọng là chàng không nên mở cửa sau mà ngó ra biển, nguy hại lắm !

Vắng Giáng Hương, Từ Thức buồn bực quá, đi dạo khắp nơi cũng chưa khuây khỏa, chàng cãi lời dặn dò của vợ, mở đại cửa sau nhìn ra biển. Từ Thức thấy biển rộng mênh mông, sóng bủa muôn trùng, bên kia bờ dàng dạng quê hương mình, liền đâm ra nhớ nhà da diết.

Khi Giáng Hương đi chầu về, Từ Thức xin từ giã nàng để về thăm quê hương. Nàng khuyên giải và cho biết, nếu chàng cãi ra về, khi muốn trở lại ắt khó tìm gặp lại thiếp nữa; song Từ Thức nằng nặc quyết định, Giáng hương đành gạt lệ tiễn chàng ra đi !

Từ Thức theo đường cũ trở về xứ nhà, nhìn cảnh vật có phần đổi lạ, tìm gặp một cụ lão trên 70 tuổi hỏi thăm về nhà cửa và bà con của mình.

Cụ lão đứng hồi tưởng một lúc rồi đáp:

-Thuở nhỏ, tôi còn nghe ông bà kể lại, trước kia tôi có ông tổ cách đây bảy đời tên là Từ Thức. Sau khi từ quan ông xuống thuyền đi mất không về, thời gian nghe đâu ông đã thành tiên.

Nghe ông lão kể Từ Thức đứng suy nghĩ: Mình đi mới có mấy năm mà đã trải qua bảy đời con cháu, thật kiếp sống cõi hồng trần quá ngắn ngủi. Ông bèn xuống thuyền chèo trở lại Động Bích Đào, nhưng tìm mãi cũng không gặp, đành vào núi tu hành.

Sau đó, tại trái núi tỉnh Thanh Hóa có một cái động, người ta thường gọi là Động Từ Thức. Người sau khi nhắc đến chuyện trên có viết lên hai câu hát để tiếc uổng dùm cho ông:

“Trách chàng Từ Thức vụng suy, Đã lên cõi thọ về chi cõi trần”.

Câu chuyện vừa qua có ngụ ý chỉ cho người tu mà lòng còn vọng nhiễm trần mê, quyến luyến cảnh tục tò mò muốn tìm cảnh lạ. Từ Thức mở cửa sau nhìn về biển hồng trần nhớ đến quê hương tức chỉ cho sáu căn còn ô nhiễm sáu trần rồi phải huờn tục, bít đường lên tiên cảnh.

Điển tích “Đào Nguyên Vạn Lượng” và hai câu giảng của Đức Thầy có ý cảnh tỉnh mọi người rằng bến mê là cõi trần tục, đầy sự khổ đau ràng buộc, còn cảnh thanh nhàn siêu thoát của Tiên Phật vô cùng quí báu, thật ngàn vàng khó sánh (đào nguyên vạn lượng). Ai muốn thụ hưởng cảnh thanh nhàn đó, hãy sớm thức tỉnh tu hành dứt lòng trần tục.

CHÁNH VĂN

29. “Thánh nhơn ghi sách Trung-Dung,

Hiền nhơn thức tỉnh biết dùng người ngay.

Hội thanh hiệp mặt vui vầy,

32. Gắng công cố chí lòng nầy chẳng phai.

Vinh hoa dường thể cúc mai,

Cuối mùa tàn rụi lâu dài đặng đâu.

Thích Ca Đạo vị huyền sâu,

35. Rạch tim xem được một bầu linh quang”.

LƯỢC GIẢI :

Lời dạy của Đức Thánh đã ghi rõ trong sách Đại Học Trung Dung, nếu ai biết thức tỉnh tu thân hành đạo, không thái quá hay bất cập, cứ bước thường theo đạo Trung Dung và giữ tròn hiếu trung ngay thảo, bền chí không phai lợt. Tất đến ngày Phật Tiên lập hội sẽ được sum vầy.

Còn những vật chất vinh hoa phú quí chẳng khác nào các loại hoa cúc, hoa mai, phải tàn cỗi theo định luật vô thường. Chỉ có giáo pháp của Đức Phật cao sâu mầu diệu, nhà tu cần quy về tâm trí để xét xem tu sửa mới thành đạt mục đích minh tâm kiến tánh.

CHÚ THÍCH :

THÁNH NHƠN: Người thánh. Bậc được người đời xưng là Thánh triết hay Thánh hiền. Đây chỉ cho Đức Khổng Tử và Mạnh Tử. Hai ông đã khai mở nền Đạo Thánh (Nho giáo) từ thời Chiến quốc bên Tàu đến nay.

SÁCH TRUNG DUNG: Đọc cho đủ là “Đại Học Trung Dung”, một trong Tứ Thư của Đạo Thánh, chủ đích ở câu: “Đại học chi đạo, tại minh minh đức tại tân dân, tại chỉ ư chí thiện” ( Bậc đại học của Nho giáo là tu sửa làm sao cho cái đức mình được sáng và dân được tiến bộ để đạt đến chỗ trọn lành của bậc Quân tử.)

HỘI THANH: Hội của Tiên Phật lập ra rất trong sạch cao khiết, người được dự hội nầy phải trong sạch, lòng không còn trược nhơ tội ác.

CỐ CHÍ: Bền chí và gắng sức tu hành.

CHẲNG PHAI: Chẳng xao lãng lơ là hay thay lòngđổi dạ.

VINH HOA: Sự giàu sang vinh hiển

CÚC MAI: Hai loại hoa thường hay trổ vào mùa Xuân và mùa Thu, hoa đẹp và thơm nhưng khi hết mùa rồi cũng tàn rụi.

THÍCH CA: Xem lại chú thích tại Q. Thượng Tập 2/3, tr. 113.

ĐẠO VỊ: Mùi vị của Đạo rất sâu kín thâm trầm thơm diệu, khó tả. Đức Thầy có câu:

“Mùi đạo diệu gỏi nem khó sánh”. Hoặc:

“Đạo mầu thâm diệu nan tri Lão bày”.

HUYỀN SÂU: Sâu kín mầu diệu.

RẠCH TIM: Rạch cũng viết là vạch; tim là tâm. Đức Thầy từng dạy người tu Phật phải tìm kiếm xét nghiệm nơi tâm mình. Bởi ngoài tâm không có Phật:

“Chẳng nói vắn dài Phật nọ tức tâm”. Hoặc:

“Phật tại tâm chớ có đâu xa,

Mà tìm kiếm ở trên non núi”.(Q.2)

LINH QUANG: Sự sáng suốt tròn đầy nơi tâm linh tự tánh của chính mình:

“Tới đây cũng dứt giảng kinh,

Nếu ai biết sửa tâm linh mới mầu”.(Q.3)

CHÁNH VĂN

37. “Mảng còn tư lự tình tang,

Thuyền từ tới bến thanh nhàn bớ dân.

Hóa công chí thiện cầm cân,

40. Công bình thưởng phạt thứ dân nào tường.

Sum vầy chiếc nhạn Sâm Thương,

Nho văn cảm kính hiền lương của người.

Se sua nói nói cười cười,

44. Cao sâu lý diệu vàng mười khó mua”.

LƯỢC GIẢI :

Thuyền từ bi của Đức Thầy đưa người khỏi sông mê bể khổ đến cảnh thanh nhàn an lạc. Thuyền ấy nay đã cặp bến. Thế mà chúng dân chẳng rõ cứ say mê cõi đời khổ đau tạm giả, mãi chạy theo quyền lợi riêng tư, chần chờ do dự.

Luật thưởng phạt của tạo công rất công bình chí thiện. Từ trước tớ thầy xa cách như hai ngôi sao Sâm và Thương nay đã sum hiệp là điều quí báu vô vàn. Điều khó gặp mà nay được gặp.

CHÚ THÍCH:

MẢNG: Nghĩa như chữ mãi, mê mang, say đắm:

“Mảng mê danh lợi đạo lu bù,

Thấy chúng đời nầy lạc chữ tu”.

TƯ LỰ: Lo lắng riêng tư.

TÌNH TANG: Tiếng của bản đờn (tình tang), đây chỉ cho sự chần chờ chậm lục, không sốt sắng tinh tấn.

HÓA CÔNG: Đấng/Luật tạo hóa thưởng phạt rất công minh sáng suốt, không thiên vị một ai và một mảy lông cũng không lọt.

THỨ DÂN: Nghĩa như chữ lê dân, chỉ cho tất cả dân chúng.

NÀO TƯỜNG: Không rõ biết, không thấu đáo tường tận.

SUM VẦY: Nghĩa của chữ sum hiệp. Ý nói từ trước bị cách xa, bây giờ được gặp gỡ lại.

SÂM THƯƠNG: Sao Sâm và sao Thương. Sao Sâm là sao Hôm tối mọc về hướng Tây, sao Thương là sao Mai Sáng mọc về hướng Đông. Hai ngôi sao nầy không bao giờ gặp hay mọc chung với nhau một lượt. Cổ thi có câu: “Nhân sanh bất tương kiến động như Sâm dữ Thương”(Người ta xa cách không gặp mặt được nhau như sao Sâm và sao Thương vậy).

Đây là một thành ngữ xuất phát từ điển tích Yên Bá và Thực Trầm. Hai người vốn là anh em ruột thịt với nhau, con của Cao Tân, thường tranh tụng cãi vã với nhau mãi. Một hôm, thấu tai Ngọc Hoàng, Ngài bèn đày Yên Bá ở phía Đông làm sao Mai (tức là sao Thương), còn Thực Trầm làm sao Hôm (tức sao Sâm) ở phía Tây. Từ đó mỗi người ở một phương không còn được gặp nhau nữa.

Do điển tích nầy các văn nhân thi sĩ thường dùng thành ngữ nói trên để diễn tả sự xa cách, không gặp mặt được nhau nữa. Cung Oán Ngâm Khúc có câu:

“Bây giờ nở để cách với Sâm Thương”.

Và Truyện Kiều cũng có câu: “Sâm Thương chẳng vẹn chữ tòng, Tại ai há dám phụ lòng cố nhân”.

Ở đây, Đức Thầy dùng điển tích Sâm Thương để chỉ Đức Phật Thầy Tây An với tín đồ đã xa cách từ khi Ngài tịch diệt, giờ có dịp chuyển kiếp trở lại, Thầy trò được sum hiệp nên Đức Thầy mới viết câu:

“Sum vầy chiếc nhạn Sâm Thương”.

NHO VĂN: Những người có học vấn thâm hiểu và ăn ở theo đạo Nho (Thánh hiền).

CẢM KÍNH: Lòng cảm mến và kính trọng.

CAO SÂU LÝ DIỆU: Lý lẽ luận giải rất cao sâu mầu diệu, khó nghĩ bàn được, chỉ cảm nhận trong tâm ý của mình thôi:

“Vô thượng thậm thâm dĩ ý truyền”(Q.5).

VÀNG MƯỜI: Vàng đủ chữ, tốt hơn hết. “Vàng mười, bạc bảy, thau ba”(Tục ngữ). Ý nói lời giáo pháp của Đức Thầy nói ra, người nghe cảm nhận mà làm theo được còn quí giá hơn vàng bạc. Đức Thầy có câu:

“Hành y thì đáng vàng mười”( Dặn Dò Bổn Đạo).

CHÁNH VĂN

45. “Trần gian thiếu trái chi chua,

Bây giờ trái ngọt không mua bởi mình.

Tới đây cạn lẽ phân minh,

Quyết đem chơn lý đặng gìn Phật gia.

Tài sơ trí siển nôm na,

50. Mặc tình chê ghét phận ta, ta tường”.

LƯỢC GIẢI :

Đoạn trên ý nói từ trước đã có nhiều tà đạo ra đời dắt dẫn sai chơn lý (chua). Nay may mắn được Đức Thầy khai truyền chánh đạo đúng theo giáo pháp vô vi của Đức Phật (ngọt). Nếu chúng sanh nào chẳng giác tỉnh nương theo đó là tại mình chớ không đổ thừa cho ai được.

Đức Giáo Chủ đặt chơn đến xã Mỹ Hội Đông giải bày giáo pháp thật là phân minh cặn kẽ. Đó là Ngài muốn nêu cao ngọn đèn chơn lý để vun quén nền đạo Phật. Tuy nhiên, Ngài cũng rất khiêm nhượng đối với quần chúng là không thông thạo cho lắm mà chỉ nôm na ít lời thôi, tùy bá tánh có chê khen cũng mặc.

CHÚ THÍCH :

THIẾU CHI: Cũng như chữ thiếu gì . Có nghĩa là nhiều lắm, không kể xiết. Ý nói các mối tà đạo ra đời nhiều lắm, không kể xiết.

TRÁI NGỌT: Chỉ cho chánh đạo, đúng chơn lý của đạo Phật.

PHÂN MINH: Phân bày một cách sáng suốt rành rẽ cao sâu.

CHƠN LÝ: Lý lẽ chơn chánh, phản nghĩa với ngụy lý.

PHẬT GIA: Nhà Phật, đạo Phật. Trong Khuyến Thiện ( Q.5), Đức Thầy có câu:

“Nền đại đạo lưu thông khắp cả,

Bậc Tiên hiền đều trọng Phật gia”.

TÀI SƠ TRÍ SIỂN: Cũng gọi là trí siển tài sơ. Có nghĩa tài đức còn non kém, trí năng còn cạn cợt. Đây là tiếng tỏ ý khiêm nhượng. Đức Thầy từng nói:

“Phận tài sơ xin hãy thứ tha”(Diệu Pháp Q/Minh)

CHÁNH VĂN

51. “Thoảng qua mùi diệu phô trương,

Kêu dân mau tỉnh trong trường mộng xuân.

Keo sơn đâu cật liền lưng,

Thấy trong bá tánh nửa mừng nửa lo.

Mừng là mừng việc hay ho,

56. Lo là lo việc ốc sò trải qua”.

LƯỢC GIẢI :

-Lời pháp diệu của Đức Thầy vừa thốt ra rất sâu mầu khó tả để khuyên mỗi người đang mê say trong ảo mộng hãy sớm hồi tâm thức tỉnh, lo thương yêu đoàn kết lẫn nhau.

Ngài cũng xét trong dân chúng hiện giờ đang gặp cảnh vui mừng, mà lắm lo âu là phải đương đầu với cảnh đau buồn sắp tới đây. Mừng là bấy lấu tớ thầy xa cách mà nay sắp gặp lại. Còn buồn lo là trong Đạo cũng sắp gặp hồi pháp nạn và bao nhiêu sự khó khăn dồn dập tới. Tức là trên đường tiến tu từ đây tới ngày Tớ Thầy sum hiệp, chúng ta còn phải gặp bao lần thử thách gai chông nữa.

CHÚ THÍCH

THOẢNG QUA: Bay phớt qua, cũng như mùi hương vừa phất qua.

MÙI DIỆU: Nói đủ là mùi đạo diệu. Ý nói mùi đạo tuy không có hình tướng, nhưng ai nếm vào nghe nó thâm trầm khó tả:

“Mùi đạo diệu gỏi nem khó sánh,

Chốn trà đình xa lánh vãng lai”.

MAU TỈNH: Sớm tỉnh.

MỘNG XUÂN: Giấc mộng ban đầu mới chớm phát, người ta xem nó đẹp lắm, nghĩ nó lâu dài không dè thời gian rồi cũng hết.

KEO SƠN: Chất keo và nước sơn, hai loại nầy có độ dính như nhau khó sứt. Nghĩa bóng chỉ tinh thần đoàn kết rất mực giữa bạn bè anh em hay đoàn thể dân tộc.v.v..

“Chữ bạn tác dù cho đến chết,

Cũng keo sơn gắn chặt mới là”.

ĐÂU CẬT LIỀN LƯNG: Cũng gọi là xây lưng đâu cật. Ý nói tinh thần đoàn kết chặt chẽ. Ví dụ: Mọi người đều biết một lòng một dạ xây lưng đâu cật lại thì không ai chen vào chia rẽ được:“Đoàn kết thì sống, chia rẽ thì chết”. Trong bài Tiếng Chuông Cảnh Tỉnh có câu:

“Anh em lớn nhỏ quày về,

Hiệp nhau một khối chớ hề phân ly”. Hoặc là:

“Chớ chia rẽ hãy đồng tâm lực,

Khua giọng vàng đánh thức bốn phương.

Chấn hưng Phật giáo học đường,

Dưới trên hòa thuận chọn đường qui nguyên”.

MỪNG VIỆC HAY HO: Việc mừng nầy chẳng phải Đức Giáo Chủ nói riêng cho số tín đồ xã Mỹ Hội Đông mà nói chung cho tất cả. Từ khi chúng ta đã qui y với Ngài trong nhiều kiếp mà nay chưa thành quả nên Ngài phải chuyển hóa lại độ chúng ta, đó là điều vui mừng.

LO VIỆC ỐC SÒ TRẢI QUA: Là chỉ trên đường tiến tu tập hạnh từ đây tới ngày tớ thầy sum hiệp, chúng ta phải đương đầu lắm cuộc chông gai, bao lần pháp nạn mới đạt tới đích:

“Trải qua một lúc sỏi sành,

Trung ương hòa hiệp mới đành lòng đây”.

CHÁNH VĂN

57. “Tỉnh tâm mượn lấy thi ca,

Giác dân hướng thiện chánh tà phân minh.

Rèn lòng giữ dạ sắt đinh,

Đừng phai đừng lợt thân mình thảnh thơi.

Biển trần lao lý diệu vơi,

62. Khổ tâm chắt lưỡi chiều mơi phủi rồi”.

LƯỢC GIẢI :

Đoạn trên, ý nói trước đây Đức Giáo Chủ đã tỉnh thức tu hành tầm ra chánh đạo, giờ đây chuyển kiếp lại giác tỉnh quần sanh sớm xa lánh điều tà gian hung ác để hướng theo con đường chánh chơn thiện mỹ. Và trên bước tu thân lập hạnh, chúng ta phải nhứt tâm bền chí giữ vững lập trường thủy chung duy nhứt, dầu vật chất câu nhử cũng không siêu, tà sư quyến rũ cũng không ngả. Được vậy sau nầy mới thong dong trên cõi Tiên Phật.

Đức Thầy cũng giác tỉnh mọi người hiểu rõ cõi hồng trần chúng ta đang sống, phải chịu bao cảnh khổ sầu mênh mông như bể cả, những vật chất phù hoa đều đi theo định luật vô thường mà tan biến: “Tang điền thương hải”. Đến đó ta có hối tiếc chỉ làm khổ thêm chớ cũng không giữ lại được.

CHÚ THÍCH :

TỈNH TÂM: Lòng thức tỉnh sáng suốt.

THI CA: Những bài văn thơ hát ca bằng vận văn, có nhạc điệu trầm bổng như các loại thi ca trong văn chương từ trước tới giờ:

“Tay chèo miệng lại hát ca,

Ca cho bá tánh biết đời loạn ly”.( Q.1)

GIÁC DÂN HƯỚNG THIỆN: Khuyến hóa dân chúng biết hướng về con đường lành, tránh xa điều hung ác. Đức Thầy từng dạy : “Vi lộ thiên oai bảo giác dân”.

CHÁNH TÀ PHÂN MINH: Phân giải lẽ chánh nẻo tà một cách rành rẽ sáng suốt cho mọi người nghe mà chọn lọc.

DẠ SẮT ĐINH: Lòng cứng như sắt thép.

BIỂN TRẦN: Cũng nói bể trần: cõi đời được ví như biển cả mênh mông, nơi đó có biết bao đau khổ.

LAO LÝ: Lao lung, tù tội, mất tự do.

DIỆU VƠI: Cũng viết là diệu vợi. Có nghĩa xa thẩm, mênh mông không thể đo lường được.

CHẮT LƯỠI: Cũng viết là tắc lưỡi, bật lưỡi thành tiếng kêu. Ở đây có nghĩa là tiếng kêu than vì hối tiếc một việc gì đã qua.

CHÁNH VĂN

63. “Nhìn xem tâm não bồi hồi,

Sơ nhi đã lậu phá mồi vinh vang.

Chừng nào kim phụng hòa loan,

66. Đông Tây vô lự mới an sự đời”.

LƯỢC GIẢI :

Đến đây Đức Giáo Chủ xét thấy cảnh điêu linh thống khổ khắp thế giới chúng sanh mà lòng Ngài rất bồi hồi cảm động. Vì cơ trời đã tiết lộ, vạn vật trong thế gian sắp đến kỳ biến đổi, những cái gì có hình tướng giả tạm hay xấu ác đều bị biến cải được an lành tốt đẹp hơn.

Ngài đã tiên tri, cũng là ước vọng chung đến một ngày nào đó, những người hiền lương đức hạnh sẽ được hòa hiệp vui tươi, không còn lo sợ. Chính ngày ấy dân chúng khắp hoàn cầu đều chung hưởng cảnh thái bình an lạc.

CHÚ THÍCH :

SƠ NHI ĐÃ LẬU: Từ trước tới giờ việc thiên cơ biến động trong trời đất, khó ai biết được. “Thiên võng khôi khôi sơ nhi bất lậu”. Mà nay Đức Giáo Chủ lại tiết lộ cho mọi người được rõ:

“Việc thiên cơ Khùng tỏ hết trơn,

Cho trần hạ tường nơi lao lý”.(Q.2)

VINH VANG: Thịnh vượng, vẻ vang, vinh dự.

“Quân thần phụ tử vinh vang”.

(Từ Giã Bổn Đạo Khắp Nơi)

KIM PHỤNG HÒA LOAN: Phụng và Loan đồng một loại trong bốn con thú linh (Long, Lân, Qui, Phụng). Sở dĩ xưa nay văn chương thường dùng chung với nhau là vì con trống là phụng, con mái là hoàng hay loan. Hai chim nầy hòa hiệp với nhau là thành hạnh phúc vui tươi. Văn chương dùng từ nầy để chúc mừng cho đôi vợ chồng mới cưới nhau:“Loan phụng hòa minh, sắc cầm hảo hiệp”.

Ở đây, Đức Thầy dùng thành ngữ nầy để chỉ cho sự trùng phùng sum hiệp giữa thầy trò, tôi chúa, trong ngày Thương nguơn Thánh đức tới đây:

“Hiền lành chừng đó sum vầy,

Quân thần cộng lạc mấy ngày vui chơi” (Q.3)

Và:“Phải ngóng chờ cho phụng gặp kê,

Ấy thời đại Thánh Tiên trổ mặt” (Nang Thơ C.Tú)

ĐÔNG TÂY: Hai hướng trong bốn hướng: Đông, Tây, Nam, Bắc; nhưng chữ Đông Tây ở đây Đức Thầy chỉ cho khắp các hướng tức khắp thế giới.

VÔ LỰ: Không còn lo lắng khổ sở: “Vô sự vô lự là tiểu Thần Tiên” (Sách Thánh), cho nên chữ Vô lự ở đây dùng chỉ cho cảnh Tiên của đời Thượng nguơn Thánh đức:

“Thượng nguơn hồi phục là ngày an cư”.

CHÁNH VĂN

67. “ Thừa vưng sắc lịnh của Trời,

Cùng ông Phật Tổ giáo đời khuyên dân.

Bấy lâu chạnh cám ô ngân,

70. Bây giờ hiệp mặt phân trần sạ duơn.

Dập dồi gió kép mưa đơn,

Đau thương vì bởi nghĩa ơn chẳng tròn.

Bày ra thiên lý héo von,

74. Giấu trong tim óc lòng son chẳng đành.

Trải qua một lúc sỏi sành,

76. Trung ương hòa hiệp mới đành lòng đây”.

LƯỢC GIẢI :

Đoạn nầy Đức Thầy cho biết Ngài lâm phàm khai đạo giáo dân là vâng sắc lịnh của Đức Ngọc Đế và Đức Phật Tổ Thích Ca. Từ lâu tớ thầy xa cách như Ngưu Lang Chức Nữ cách nhau hai bên bờ sông Ngân, nay có dịp gặp lại để thầy trò phân trần lẽ đạo, hầu nối bước đường tu tiến.

Trên con đường hóa Đạo, Ngài phải đương đầu với bao lần pháp nạn, miệng thế đố kỵ khinh chê, những nỗi khó khăn dồn dập. Bởi giữa Ngài và tín đồ cùng khắp nhân sanh trong đời mạt pháp có niềm ân nghĩa rất sâu đậm từ nhiều tiền kiếp.

Căn cứ vào lý Thiên Đình, Ngài nhận xét trong khắp chúng sanh đến hồi tai họa để đền trả những tiền nghiệp. Ngài cũng rất đau lòng muốn bày tỏ cho mọi người được thấy, lại e họ không tin rồi kết thêm tội lỗi, nhưng dấu kín trong lòng thì không nỡ; buộc Ngài phải hé mở đôi chút cho mọi người được biết. Tới đây khắp chúng sanh phải trải qua bao lần thiên tai địa ách, giặc loạn chiến tranh, cho đến khi nào chư Phật Thánh Tiên hòa hiệp tại trung ương, Ngài mới đành dạ như Ngài đã cho biết:

“Biết chừng nào được qui nhứt thống,

Khắp hoàn cầu dân biết thương nhau.

Nhắc ra thì dạ ngọc đớn đau,

Không nhắc đến biết đâu dân sửa”.

CHÚ THÍCH :

SẮC LỊNH CỦA TRỜI: Trời là chỉ vua Trời Đế Thích, vị vua ở cõi trời Đao Lợi (hay Đao Lỵ); cõi nẩy đứng thứ nhì trong 6 cõi Trời Dục giới, cao hơn cõi Trời Tứ Thiên Vương và thấp hơn cõi Trời Dạ Ma. Đức Đế Thích rất gắn bó với đạo Phật, từng khuyên đức Thích Ca xuất gia, từng hiện thân nghe pháp sau ngày Phật Thích Ca thành đạo, có cùng bốn đại thiên vương hiện xuống tiễn Phật nhập Niết bàn; Ngài hằng hộ trợ Tam Bảo. Nho học và Lão học thì gọi vua Trời Đế Thích là Ngọc Hoàng Thượng Đế, cõi Trời Đao lợi là Thiên đường, Thiên đình. Đức Thầy từng nói:

“Cúi đầu tâu trước cửu trùng,

Ngọc Hoàng ban chiếu Lão Khùng giáo dân”.

(Dặn Dò Bổn Đạo)

“Được lịnh Thiên Hoàng nấy sai ta”.

Hoặc là :

“Lời văn tao nhã hữu tình,

Bởi vâng sắc lịnh Thiên đình sai ta”.

PHẬT TỔ: Là chỉ Đức Thích Ca Mâu Ni Phật. Ngài là Giáo Chủ đạo Phật toàn cõi Ta bà. Nay sắc lịnh cho Đức Huỳnh Giáo Chủ lâm phàm độ thế:

“Ngọc tòa Phật Tổ ấy sai ta,

Xuống cứu thế gian nẻo vạy tà”(Tối Mùng Một)

Và: “Ta thừa vưng sắc lịnh Thế Tôn,

Khắp hạ giái truyền khai đạo pháp”

(Diệu Pháp Quang Minh)

Ô NGÂN: Cùng với các chữ cầu Ngân, sông Ngân hay mưa Ngâu. Tất cả đều xuất phát từ điển tích Ngưu Lang Chức Nữ. Hai người vốn là 2 ngôi sao trên trời (sao Ngưu và sao Chức). Ngâu là do chữ Ngưu đọc trại. Chàng Ngưu Lang thì lo việc chăn nuôi cày cấy, nàng Chức Nữ thì lo thêu dệt vá may, làm việc rất siêng năng. Thượng Đế thấy thương, cho hai người kết duyên tơ tóc, nhưng khi có đôi bạn, hai người lại sanh ra lười biếng. Thượng Đế bắt tội, đày mỗi người mỗi nơi, cách sông Ngân Hà, hằng năm cứ đến ngày mùng bảy tháng bảy mới cho hai người gặp mặt nhau một lần tại bến sông Ngân.

Vì cách nhau suốt năm trường, khi hai người gặp lại nửa mừng nửa tủi, nước mắt rơi xuống thành những đám mưa phùn. Cho nên từ trước tới nay người ta thường gọi mưa phùn vào lúc tháng bảy là mưa Ngâu (mừng ra nước mắt).

Tương truyền lúc Ngưu Lang và Chức Nữ gặp nhau có chim Ô Thước (chim quạ hoặc chim khách) đội đá bắc cầu cho đôi đàng hiệp mặt. Vì thế chung quanh điển tích nầy, các nhà văn còn dùng thêm các từ ngữ như: Ô thước hay Cầu đá sông Ngân.

Tóm lại, tất cả từ ngữ có liên quan đến điển tích nói trên đều có ngụ ý chỉ cho sự trùng phùng. Từ vua tôi, thầy trò hoặc chồng vợ có duyên lành liên hệ với nhau dù bị xa cách thế nào hay thời gian bao lâu đi nữa cũng có ngày trùng phùng hội hiệp. Truyện Quan Âm Thị Kính có câu: “Thiệt công Ô Thước bắc cầu”.

Và Đức Giáo Chủ PGHH cũng từng nói:

“Mảng sợ sông Ngân cầu lỗi nhịp,

Lo chi Ô Thước chẳng xong cầu”

(Nhẫn Đợi Thời Cơ)

PHÂN TRẦN: Phân là chia ra; Trần là bày tỏ.

Nghĩa chung, phân trần là bày tỏ hay lý giải một việc gì đó có thứ lớp rõ ràng mạch lạc. Đức Thầy từng viết:

“Phân trần cụ lão chuyện người tu”.

SẠ DUƠN: Cũng viết là sự duyên. Có nghĩa là duyên do từ sự việc. (Phải chăng là cả vùng nầy, các cụ đồ xưa đều cử tên bá hộ Sự, nên chép thành chữ Sạ).

GIÓ KÉP MƯA ĐƠN: Đơn là một, kép là hai. Ý nói mưa bão hết đám nầy tới đám khác kế tiếp không ngưng. Nghĩa bóng là chỉ cho tai nạn khổ sở dập dồn, hết nạn nầy tới nạn nọ. Đức Thầy xác định:

“Dầu mắc phải mưa đơn gió kép,

Cũng chuyên trì mà dẹp gai chông”.

(Cho ông Cò Tàu Hảo)

THIÊN LÝ: Lý lẽ của trời đất mầu diệu khó tả nhưng không ngoài cái đạo. Đức Thầy cho biết:

“Thiên ý không riêng mối đạo mầu,

Rằng truyền yếu lý nhiệm cao sâu”.

(Thiên Lý Ca)

HÉO VON: Cũng viết là héo don hay héo hon. Có nghĩa mất sự tươi tắn, mất hết sinh khí, mãi lo lắng nghĩ ngợi, héo von cả người. Ở đây, ý muốn nói Đức Thầy vì quá thương xót chúng sanh mà héo von ruột tầm, đau đớn, xót xa héo hắt thầm lặng trong lòng.

LÒNG SON: Do chữ đan tâm. Có nghĩa lòng trung thành tốt đẹp, cứng bền và trong sạch, không bợn nhơ tội lỗi, có thể ví như son đỏ. Đức Thầy bảo:

“Cõi Trung Ương luân chuyển phương Nam,

Mở hội Thánh chọn người trung hiếu”.

Hoặc là:

“Trung Ương tam cõi đều hòa mặt,

Ta mới thảnh thơi trở gót hài”.

Ngài cũng không ngần ngại chỉ ngay vị trí: “Cõi Trung Ương nhằm đất nước Việt Nam, Chọn một chàng tuổi trẻ tục phàm,

Mượn tay gả tờ hoa thần hạ bút”.

(Trao Lời Cùng Ông Táo)

CHÁNH VĂN

77. “Hoàn cầu trái đất chuyển xoay,

Gớm ghê cho chúng phơi thây muôn ngàn.

Ngày nay đạo đức chẳng màng,

Rồi sau dẫu có tiền ngàn khó mua.

Biển sông lặn lội hơn thua,

82. Tự thân tạo lấy mà mua cái sầu”.

LƯỢC GIẢI :

Căn cứ theo luật tuần hoàn của trời đất thì quả địa cầu của chúng ta đang sống lúc nào cũng vận chuyển và biến đổi luôn. Nay đã sắp tới hồi tai khổ. Bởi bao nạn đao binh nước lửa của thế chiến thứ hai đang lan diễn khắp hoàn cầu làm cho nhân loại phải điêu linh thống khổ: “Thiếu đạo đức sắt gan cũng chảy” (TS). Hiện giờ, nếu chúng ta chẳng lo trau dồi tâm đức, tu thân lập hạnh thì sau nầy dầu có tiền ngàn bạc vạn cũng không mua chuộc được.

Đức Thầy cảnh giác những người mãi lặn ngụp trong sông mê bể khổ, tham lam giành giựt tước quyền. Chính đó là cái nghiệp nhân do mình tạo, rồi cũng tự mình gặp quả đau sầu, không sao tránh khỏi.

CHÚ THÍCH:

TUẦN HUỜN: Định luật xoay vần của trời đất do câu: “Thiên địa tuần huờn châu nhi phục thỉ” (Luật trời đất hễ xoay giáp vòng thì trở lại chỗ khởi đầu).

ĐẠO ĐỨC: Xem lại chú thích Q. Trung, tr. 10.

CHẲNG MÀNG: Chẳng bận tâm lo nghĩ đến.

CHÁNH VĂN

83. “Phật nhơn, tạo hóa một bầu,

Kẻ thanh người trược mới hầu khác nhau.

Thân này sá quản cần lao,

Miễn cho bá tánh được mau an nhàn.

Ngũ niên viễn lự cơ hàn,

88. Đến chừng quy phục Hớn Đàng mới yên”.

LƯỢC GIẢI :

Đoạn giảng trên Đức Thầy cho biết chư Phật với chúng sanh đều sống chung trong một bầu trời, cũng ăn cũng mặc và sự sinh hoạt giống nhau, chỉ khác ở chỗ người thì trong sạch hiền lương, kẻ thì ác hung nhơ trược.

Trên đường truyền Đạo dù gặp cảnh gian lao khổ khó Ngài cũng chẳng nại hà, miễn làm sao cho khắp bá tánh đều được an nhàn hạnh phúc là Ngài vui lòng. Ngài còn cho biết sắp tới đây dân chúng đồng chung chịu cảnh cơ hàn đói khổ suốt năm năm dài, cho đến khi nào đất nước thống nhất về một mối thì bá tánh mới toại hưởng cảnh thái bình an lạc (xem địển tích trong mục chú thích chữ “Hớn Đàng” bên dưới).

CHÚ THÍCH :

PHẬT: Phạn ngữ: Boudha, cũng đọc: Bụt, đọc đủ: Phật-đà. Trung Hoa dịch: Giác giả (người sáng suốt). Tiếng nầy dùng chỉ đấng viên giác (giác ngộ hoàn toàn), đấng đã tự giác còn giác ngộ cho chúng sinh; hai hạnh tự giác và giác tha Phật đều làm trọn vẹn nên được goi: Tự giác, giác tha, giác hạnh viên mãn.

NHƠN: Là người đã tu tròn nhơn đạo và làm được 5 điều lành (ngũ giới) nhưng chưa thoát khỏi tam giới (dục giới, sắc giới, vô sắc giới), còn phải đọa lạc luân hồi.

TẠO HÓA: Cũng viết là tạo công hay lẽ trời, ý chỉ hầu hết chúng sanh đều sống chung dưới một vòm trời và tin tưởng dưới sự cai quản của đấng tạo hóa.

THANH: Trong sạch chơn chánh.

TRƯỢC: Nhơ xấu hung ác.

SÁ QUẢN: Không nệ thân cực nhọc, đem thân tâm làm lợi ích cho đời mà chẳng ngại sự gian lao khổ khó. “Anh hùng đâu sá cảnh gian lao”(Quyết Rứt Cà Sa).

NGŨ NIÊN: Năm năm.

VIỄN LỰ CƠ HÀN: Viễn lự là lo xa (thời gian dài). Cơ hàn là đói lạnh (nghèo khổ). Nghĩa chung là năm năm dài dân ta chịu cảnh đói rách nghèo khổ. Có thể ám chỉ từ năm 1939 đến năm 1945 (từ khởi đầu thế chiến thứ nhì đến khi chấm dứt).

HỚN ĐÀNG: Cũng gọi là nhà Hán hay Hớn bang, một triều đại ở Trung Quốc (202-220 TCN) chỉ cho thời Tần Thủy Hoàng và Hạng Võ: Khi nhà Tần gồm thâu lục quốc, dùng chính sách nghiệt ngã đối với dân chúng. Tần ra lịnh gom hết sách vở của Khổng Giáo lại mà đốt và chôn sống các anh tài nho sĩ (phàn thơ khanh nho); dân trong nước ai ai cũng oán hận.

Bấy giờ có Hán Lưu Bang và Sở Hạng Võ hiệp với vua Hiến Đế đứng lên diệt bạo Tần. Nhưng Sở Hạng Võ ác độc dùng chính sách bá đạo không thua bạo Tần ỷ mạnh phản lời bội ước (Ai diệt được bạo Tần trước thì được cầm đầu thiên hạ) chỉ phong cho Lưu Bang làm Hán Trung Vương và buộc vào trấn đất Ba Thục.

Ở đây 5 năm trường, Hán Vương tu chỉnh binh mã, chọn Tiêu Hà trông coi việc chính, Trương Lương làm quân sư và Hàn Tín làm Đại tướng, rồi kéo binh trở ra diệt Hạng Võ thống nhất sơn hà. Hán Vương liền lên ngôi Hoàng Đế, tức vua Cao Tổ nhà Hán, chấm dứt được cuộc nắng Sở mưa Tần từ đó. Bá tánh nơi nơi đều ca khúc khải hoàn, an cư lạc nghiệp.

Dùng điển tích trên, Đức Thầy có dụng ý chỉ cho chánh sách ác độc của người Pháp đối với dân chúng Việt Nam thời đó cho đến khi an định, như Ngài từng nói:

“Còn một cuộc mưa Tần nắng Sở,

Trải qua rồi việc dở hóa hay”.(Thu Đã Cuối) Và:

“Chừng nào ta gặp Hớn Hoàng,

Chúng sanh mới hết phàn nàn số căn”.

CHÁNH VĂN

89. “Bao la cảnh Phật cõi Tiên,

Tòng mai liễu trúc hữu duyên khoe màu.

Ngũ vân năm sắc năm màu*,

92. Kìa qui nọ phụng lao xao vui mừng.

Vang vầy sấm nổ chuyển luân,

Kiểng tiên lộ vẻ vui mừng cha con.

Bấy lâu nghĩa nọ tiêu mòn,

96. Ngày nay hiệp mặt hết còn thở than”.

*(Có bản chép là: “Tường vân năm sắc năm màu”. Theo ông Lâm Thế Xương (một tín đồ kỳ cựu ở Mỹ Hội Đông) xác định, lúc đó ông chép: “Tường vân năm sắc năm màu” mới đúng văn. Bởi “vân mây lành năm sắc” có lý hơn “ngũ vân năm sắc năm màu”, điệp văn).

LƯỢC GIẢI :

Đến đây, Đức Giáo Chủ diễn tả cảnh Tiên Phật đủ loại kiểng vật: Tùng mai liễu trúc, đua nở vui tươi, nào là những vừng mây lành ngũ sắc, nào long lân qui phụng chào mừng ca múa. Bấy giờ có những tiếng sấm xoay chuyển cõi trần gian trở thành cảnh Tiên Thánh, tạo nên phong trào vui mừng tươi đẹp. Từ trước tới giờ những người có duyên lành với Đức Thầy cũng như Phật Thánh xa cách, cuộc đền đáp nghĩa ân còn rời rạt. Giờ đây nhân duyên hội đủ sum hiệp vui mừng, các môn đệ không còn thở than trông đợi.

CHÚ THÍCH :

TÒNG MAI LIỄU TRÚC: Bốn loại kiểng nầy thường mọc ở cảnh Tiên, hoặc người ta hay trồng nơi các sân kiểng để xem vui tươi đẹp mắt.

TƯỜNG VÂN: Bức mây hay khóm mây lành, chư Phật Tiên hay nương các vừng mây nầy để đi đây đi đó hoặc cứu độ chúng sanh. Các khóm tường vân (mây lành) năm sắc bay đến đâu thì có chư Phật Tiên lâm phàm đến đó.

“Mắt nhìn thấy thần thông biến hóa,

Đức Di Đà hiện chóa hào quang…”

(Xuân Hạ Tác Cuồng Thơ)

NĂM SẮC NĂM MÀU: Nghĩa của chữ ngũ sắc tức xanh, đỏ, trắng, vàng, hồng. Chư Phật hay dùng hào quang năm sắc để tiếp độ những người được chứng đạo hoặc gặp tai nạn:

“A Di Đà nhìn xem khắp cõi,

Đặng trông chờ mong mỏi chúng sanh.

Hiện hào quang ngũ sắc hiền lành,

Đặng tìm kiếm ngững người hiền đức”. (Q.2)

KIỂNG TIÊN: Cảnh Tiên. Theo Cơ Sấm của BSKH và PGHH cho biết thì cảnh đời Thượng nguơn Thánh đức tới đây giống như cảnh Tiên. Trong Kim Cổ Kỳ Quan:

“Lập Thượng nguơn tuổi cả dư muôn”.

Bởi con người sống cõi ấy vẹn tròn nhân đạo và không ai vi phạm 8 điều răn cấm. Đức Thầy thường khuyến cáo:

“Cả kêu kìa hỡi là ai,

Quan trường rời rứt mặt mày chùi lau.

Lui chơn ra khỏi cho mau,

Tầm trong lánh đục tẩu đào mới ngoan.

Theo ta đến chốn Tiên bang,

Đặng coi các nước hội hàng Năm Non”.

(Thiên Lý Ca)

Và: “Tiên cảnh kìa kìa gần lộ vẻ,

Chờ người hữu phước đến Liên đài”.

Hoặc:

“Thi tả cảnh bồng lai tại thế,

Nếu chần chờ e trễ kỳ thi”.

(Xuân Hạ Tác Cuồng Thơ)

CHÁNH VĂN

97. “Các nơi liệt quốc chư bang,

Chúc cầu bình trị trướng loan sum vầy.

Bây giờ làm việc tà tây,

100. Ngày sau bị khốn tội rày điêu ngoa.

Biết khôn tìm kiếm Ma ha,

102. Một câu Lục tự nhà nhà bình an”.

LƯỢC GIẢI :

Đoạn nầy ý nói đến ngày kết cuộc, các quốc gia trên thế giới đều sum hợp hát khúc khải hoàn và chúc mừng khắp nơi thái bình thạnh trị. Nếu bây giờ bá tánh chẳng lo tu thân lập hạnh mãi chạy theo làm việc tây tà, điêu ngoa xảo trá, ắt sau nầy phải bị nạn tai khốn khổ.

Đức Thầy cũng khuyến khích, mọi người nên dùng trí sáng của mình mà nhận xét để sớm nương theo chánh đạo, niệm Phật làm lành. Bởi trong giáo lý có dạy pháp niệm Phật, là một pháp tu thẳng tắt và tiện lợi nhứt cho người hành đạo. Chỉ có sáu chữ NAM MÔ A DI ĐÀ PHẬT, nếu ai cố gắng trì hành sẽ có kết quả Huệ lẫn Phước. Và được nước thạnh, nhà an, gia đình thuận thảo, đời sống an vui hạnh phúc. Bởi người biết lo niệm Phật làm lành thì luôn đền trả được tứ ân, đổi mười điều ác ra mười điều lành tinh thần sáng suốt, dứt sạch niệm trần. Chẳng những kết quả hiện tại mà tương lai còn đặng siêu sanh lạc cảnh.

Như cách đây khoảng 50 năm (1952) tại xã An Hòa, quận Chợ Mới, tỉnh An Giang, Nam phần Việt Nam, có bà Tư là thân mẫu ông Châu Văn Phổ. Bà đã qui y theo PGHH từ năm 1940 tu theo hình thức cư sĩ. Sự tu của bà rất tinh tấn và chí tâm làm lành niệm Phật.

Một hôm, bà Tư và các cháu của Bà lên nhang đèn lễ bái thời công phu tối. Lễ bái xong, bà đang quì niệm Phật trước ngôi Tam Bảo, các cháu của bà thì quì ở phía sau, bỗng có ánh tường quang ngũ sắc rọi sáng vào nhà. Thấy ánh sáng lạ thường, các cháu của bà liền chạy ra khỏi nhà la lên: Nhà cháy ! Nhà cháy !!!

Những gia đình xung quanh nghe đều nhìn về hướng nhà thấy trên nóc nhà của bà Tư có vầng hào quang đủ 5 sắc. Độ hai phút sau thì ánh hào quang tan đi, ai nấy đều chạy đến nhà thì thấy bà Tư từ trần trong lúc đang ngồi niệm Phật. Khi đưa đám tang bà, ai nấy đều thì thầm tán thán về sự niệm Phật được kết quả vãng sanh của bà. (Ghi theo quyển “Đường về Phật” của Cư sĩ Trần Đức).

CHÚ THÍCH :

LIỆT QUỐC: Các nước trên thế giới.

CHƯ BANG: Nhiều nước hay chỉ tất cả các nước trên toàn cầu.

BÌNH TRỊ: Thái bình thạnh trị, tiếng cầu chúc cho nhau.

TRƯỚNG LOAN: Bức màng có thêu hình chim loan. Nghĩa bóng là chỉ cho sự sum hiệp.

TÀ TÂY: Làm những việc riêng tư, tà vạy lén lút dối trá, có lợi cho mình mà hại cho người khác. Nghĩa bóng là chỉ những người chạy theo làm việc cho Pháp, có hại cho dân cho nước. Đức Thầy từng khuyên:

“Cứ lo làm việc tà tây,

Bắt ngưu bắt cầy đặng chúng làm ăn.

Chừng đau niệm Phật lăng xăng,

Phật đâu cứu kịp lòng người ác gian”.

CHÁNH VĂN

103. “Xa xuôi đường sá dặm tràng,

Khó bề lui tới rỗi nhàn lao lung.

Lo bề cúc dục cội thung,

Nghe lời Thầy dạy việc chung của đời.

Bút nghiên tạm gác đợi thời,

108. Chúc cho bá tánh xét đời biết ta”.

Mỹ Hội Đông, ngày 22-1 Canh thìn (1940)

LƯỢC GIẢI :

Đây là đoạn kết bài Viếng Làng Mỹ Hội Đông. Đức Giáo Chủ muốn nói với môn đồ: Những ai ở xa xôi không tiện lui tới thăm viếng để Ngài khuyên dạy thêm lời đạo lý; thì lúc còn ở chung gia đình phải chăm lo báo đáp công ơn sanh thành dưỡng dục của ông bà cha mẹ, đồng thời phải lo làm hết các việc lành đối với cộng đồng xã hội để đáp ơn đồng bào chủng tộc.

Chót hết, Ngài không quên nhắc nhở bá tánh hãy dùng trí tuệ mình mà xét biết mọi việc trong thế gian để hiểu Ngài như thế nào.

CHÚ THÍCH :

DẶM TRÀNG: Khoảng đường dài, ý chỉ đường đi xa xôi.

RỖI NHÀN: Cũng viết là nhàn rỗi, có nghĩa là rảnh rang không có gì để bận.

LAO LUNG: Cái chuồng và cái lồng để nhốt các súc vật. Ý chỉ cho sự cực khổ lao nhọc, không rảnh rổi như bị nhốt trong tù.

CÚC DỤC: Sanh đẻ và nuôi nấng. Hai trong 9 chữ cù lao: 1.Sanh (cha sanh), 2.Cúc (mẹ đẻ), 3.Phủ (vổ về), 4.Dục (nuôi dạy cho khôn), 5.Cố (trông nom), 6.Phục, (quấn quít), 7.Phủ (nâng nhắc), 8.Súc (nuôi cho lớn), 9.Phúc (bồng bế). Đây là chỉ công ơn khó nhọc của cha mẹ đối với người con. Sách Hán học có câu:

“Phụ hề sanh ngã, mẫu hề cúc ngã, ai ai phụ mẩu sanh ngã cù lao; dục báo thâm ân hạo nhiên võng cực”.(Cha sanh ta, mẹ nuôi ta, thương thay ! Cha mẹ nuôi ta khổ nhọc. Muốn đáp ơn sâu ấy, nhưng trời cao khôn cùng).

Kinh Phụ Mẫu Báo Hiếu có giải 10 điều ơn của những người con thọ nơi cha mẹ như sau:

1. Thập ngoạt hoài thai (mười tháng cưu mang).

2. Lâm sản thọ khổ (sanh đẻ chịu khổ).

3. Sanh tử vong ưu (sanh được con mừng mà quên lo rầu).

4. Yến khổ thổ cam (uống đắng nhổ ngọt)

5. Hồi can tựu thấp (nhường chỗ khô, nằm chỗ ướt).

6. Nhũ bộ dưỡng dục (bú mớm và nuôi nấng).

7. Tẩy trạc bất tịnh (rửa ráy mọi điều dơ bẩn).

8. Viễn hành ức niệm (con đi xa thì cha mẹ nhớ tưởng).

9. Vị tạo ác nghiệp (vì con mà nhiều khi cha mẹ làm điều chẳng lành).

10. Cứu cánh lân mẫn (cha mẹ thương con không có cái thương nào bằng).

CỘI THUNG: Cũng gọi là cây thung, giống cây ở rừng sống rất lâu, giỏi chịu lạnh, nghĩa bóng là chỉ người cha: cụm thung, rừng thung, nhà thung. Truyện Kiều có câu: “Xót thay huyên cỗi thung già”.

Ca dao: “ Ngùi ngùi nhớ lại thung ba,

Ngai vua dốc báo thảo cha chưa đền”.

Chữ thung thường được dùng đi cặp với chữ huyên. Nghĩa chung chỉ cha và mẹ: “Thung huyên tuổi hạc đã cao”.(Truyện Kiều).

Vậy câu: “Lo bề cúc dục cội thung”, là ý dạy người con phải lo đền đáp công ơn sanh thành dưỡng dục của cha mẹ cho tròn câu hiếu đạo.

VIỆC CHUNG CỦA ĐỜI: Công việc của quốc gia dân tộc hay việc của đồng bào nhân loại. Đó là việc chung của đời để đáp nghĩa Tứ Ân.

BÚT NGHIÊN: Bút là cây viết, nghiên là đồ dùng mài mực để viết đời xưa. Ý chỉ sự học hành hoặc sự nghiệp văn chương. Cổ thi có câu: “Xếp bút nghiên lo việc kiếm cung”.

TẠM GÁC: Dừng lại.

ĐỢI THỜI: Chờ đúng thời kỳ, Đức Thầy có câu:

“Đợi cơ thiên địa xoay vần đến,

Chờ cuộc phong lôi đổi vận lành”.

(Muốn Lánh Phồn Hoa)

BÀI 9. CHO ÔNG THAM TÁ NGÀ ( SGTVTB 2004, tr. 313-316 )

Đức Giáo Chủ sáng tác vào khoảng tháng 2 năm Canh Thìn (1940), lúc Ngài còn cư trú tại Tổ Đình, Thánh địa Hòa Hảo.

Đây là một bài vận văn biến thể, loại thuyết giáo. Đoạn đầu bằng thể lục bát và song thất lục bát; đoạn giữa bằng thể thất ngôn trường thiên; đoạn cuối là 5 bài thi tứ cú. Toàn bài dài 80 câu, khởi đầu bằng các câu:

“Lòng buồn gặp kẻ xa xôi,

Lân la đến chốn buôn mồi vinh hoa”.

Và chấm dứt bởi các câu:

“Lánh thế chẳng bày danh Lão Sĩ,

Ngày nay các chỗ ngộ cuồng ca”.

NỘI DUNG: Ông Tham tá Ngà là con của Đốc phủ sứ Lê Quang Liêm; như cha, ông là công chức cao cấp trong thời Pháp thuộc với ngạch tham tá (xem thêm CT bên dưới), nhưng vốn có lòng hiền từ và ham mộ đạo đức nên đến tham kiến Đức Thầy. Đức Thầy tiếp chuyện với ông Ngà lúc ban đêm, đến gần sáng Ngài mới viết tặng ông bài giảng nầy:

“Rạng vừng mây bóng thỏ lạc nhàn,

Để chuyến khác cạn câu hoài vọng”.

Đoạn mở đề, Ngài nói rõ tâm lý và cảnh tỉnh người đối diện: “Lân la đến chốn buôn mồi vinh hoa”. Nay ông muốn tầm đạo thì đừng ngại đường xa khó nhọc, điều trước tiên là phải dẹp hết tà tâm. Đức Giáo Chủ cũng nhận được ông Ngà là hàng tri kỷ:

“Xả thân tìm kiếm ma ha,

Chẳng nài viễn vọng dẹp tà nơi tâm.

Nay gặp bạn tri âm tri kỷ,

Cho những điều thiện mỹ cổ lai”.

CHỦ ĐÍCH: Đức Giáo Chủ khuyên ông Ngà hãy tu tròn bổn phận của chính mình thì sau nầy sẽ hòa hiệp đệ huynh tại miền Năm Non Bảy Núi.

CHÁNH VĂN

1. “Lòng buồn gặp kẻ xa xôi,

Lân la đến chốn buôn mồi vinh hoa.

Xả thân tìm kiếm ma ha,

4. Chẳng nài viễn vọng dẹp tà nơi tâm”.

LƯỢC GIẢI :

Hôm ấy lòng Đức Thầy linh cảm biết sắp có một người quen mà Ngài cho là bạn tri âm tri kỷ đến thăm. Mấy lâu nay người nầy vì mến cảnh vinh hoa phú quí mà làm việc cho Pháp, nay phát tâm ham mộ đạo, chẳng nài sự xa xôi đến gặp Đức Thầy.

CHÚ THÍCH :

THAM TÁ và ĐỐC PHỦ SỨ: Tham tá và Đốc phủ sứ là hai ngạch hành chánh ( không phải là chức vụ tham chánh ) trong thời Pháp thuộc. Để tránh hiểu lầm và cũng để giúp độc giả có một khái niệm tổng quát về tổ chức hành chánh trong thời Pháp thuộc vốn rất phức tạp, Ban HĐ xin có vài dòng chú thích sau đây:

Nhằm mục đích chia để trị của thưc dân Pháp, tổ chức hành chánh tại Đông Dương (bao gồm 5 xứ: Bắc kỳ, Trung kỳ, Nam kỳ, Miên và Lào – Nam kỳ là xứ thuộc địa, 4 xứ còn lại thuộc chế độ bảo hộ ) hoàn toàn không giống nhau giữa các xứ. Về mặt nhân sự hành chánh, người Pháp chia ra ngạch Âu ( như Tham biện,...) chỉ dành cho dân Pháp để giữ các chức vụ cao cấp trong guồng máy hành chánh (tỉnh trưởng, phó tỉnh trưởng, ...) và ngạch Đông Dương (Tham tá, Huyện-Phủ-Đốc phủ sứ,...). Trong số đó:

- THAM TÁ (commis): Tham tá (về sau có tên là Tham sự) là ngạch hành chánh cao cấp của các ngạch Đông Dương. Các Tham tá được tuyển qua một kỳ thi từ những người tốt nghiệp Trường Pháp Chánh ( tiền thân của Đại học Luật khoa ) Hà Nội, những người có bằng Tú tài hoặc các Thư ký Hành chánh Trung ương có ít nhất 6 năm thâm niên công vụ.

- ĐỐC PHỦ SỨ: Ngạch Đốc Phủ Sứ là ngach hành chánh cao cấp chỉ riêng cho xứ thuộc địa Nam kỳ; ngạch nầy được thăng tiến từ ngạch Huyện rồi kế đó là Phủ. Khởi đầu là Huyện, được tuyển qua một kỳ thi từ các ứng viên có bằng Cử nhân, các Tham sự, các Thư ký Hành chánh có bằng Tú tài hoặc có ít nhất 6 năm thâm niên công vụ. Ngạch Huyện-Phủ-Đốc phủ sứ vẫn được duy trì sau ngày Pháp trao trả độc lập cho nước Việt Nam trong Liên Hiệp Pháp và trong thời Việt Nam Cộng Hòa, sau đó bị bãi bỏ bởi một Sắc lệnh trong năm 1967 để thay thế bằng ngạch Đốc sự Hành chánh.

LÒNG BUỒN: Hơi buồn, ngùi ngùi man mác. Ở đây, Đức Thầy thoảng buồn vì đang trông một người có duyên lành với Ngài sắp đến gặp.

XA XÔI: Rất xa, xa lắm, như chưa gặp lần nào. LÂN LA: Thường tới lui gần gũi.

BUÔN MỒI VINH HOA: Nghĩa như chữ Mua quan bán tước, hay Mua danh chác lợi. Chỉ cho cảnh giàu sang phú quí. Vì trong cảnh vinh hoa phú quí, có miếng mồi và lưỡi câu (bả vinh hoa mồi phú quí). Ai chạm nó như cá bị mắc câu hay gặp thuốc độc thấm vào, ắt phải chết:

“Vinh hoa một bả làm mồi,

Để câu kẻ dại việc tồi chất lên”.

(Viếng Làng Phú An)

MA HA: Phạn ngữ Mahâ , nghĩa: rộng lớn. Sự rộng lớn của Ma ha ví như hư không, không giới hạn. Ma ha thường chỉ Đại đạo tức là cái căn gốc để hành giả tìm về để trực kiến chơn như, tự tánh.

VIỄN VONG: Trông ngóng việc xa xôi. Đây chỉ cho đường xa.

CHÁNH VĂN

5. “Nay gặp bạn tri âm tri kỷ,

Cho những điều thiện mỹ cổ lai.

Đừng nên sớm vội lợt phai,

8. Xe dây cho chặt mà nài tánh linh”.

LƯỢC GIẢI :

Qua bốn câu giảng trên, Đức Thầy nhận ông Tham tá Ngà là bạn tri âm tri kỷ từ trước, nên Ngài dạy ông những lời lẽ tốt lành từ xưa đến nay. Vậy ông nay đã phát tâm vào đạo tu hành tất phải bền lòng vững chí tu thân hành đạo cho đến ngày thấu đạt chân tánh của mình.

CHÚ THÍCH :

TRI ÂM: Tri âm là nghe tiếng người mà biết được ý chí lời lẽ. Ý chỉ cho tình bạn thâm giao, hiểu biết lòng nhau. Do điển tích Bá Nha và Tử Kỳ.

Bá Nha tộc danh là Du Thụy, làm quan Thượng Đại Phu nước Tống, thời Chiến quốc (Trung Hoa). Một hôm ông đi sứ nước Sở, trên đường về gặp đêm trăng thanh gió mát, cảnh vật nên thơ, ông cho dừng thuyền ở mé sông Hàm Dương, rồi lấy đàn ra khảy. Tiếng đàn du dương thảnh thót, bỗng nhiên đàn bị đứt dây, ông kinh ngạc bèn sai tiểu đồng lên bờ tìm xem có ai nghe trộm không ?

Có tiếng người đáp lại:

-Xin đại nhân chớ ngại, tôi là một tiều phu đi đốn củi về ngang, nghe tiếng đàn của đại nhân hay quá nên dừng lại nghe, chớ không phải là kẻ bất lương.

Bá Nha nửa tin nửa ngờ liền mời Tử Kỳ xuống thuyền. Ông sửa dây đàn khảy lên một bản rồi hỏi Tử Kỳ:

- Ông bạn nói biết nghe âm nhạc, vậy tôi đàn bản vừa rồi là bản gì ?

Tử Kỳ đáp:

- Đó là khúc nhạc Khổng Tử khóc thầy Nhan Hồi, tài cao mà đoản mệnh.

Bá Nha khen thầm, liền sửa dây đàn, thầm tưởng mình đang trên núi cao, khảy lên một bản khác.

Tử Kỳ tán thán: “Nga nga hồ chí tại cao sơn” (chí đại nhân vòi vọi như đỉnh núi cao).

Bá Nha thả hồn theo dòng nước, đàn một bản nữa.

Tử Kỳ cũng ca ngợi: “Dương dương hồ chí tại lưu thủy” (Chí của đại nhân cuồn cuộn như dòng nước chảy).

Bá Nha hết sức vui mừng, nhận Tử Kỳ làm bạn tri âm vì biết thưởng thức điệu dao cầm qua ý chí của mình, rồi mời cùng nhau yến ẩm và kết bạn thâm giao (em kết nghĩa). Sáng lại, trước khi từ giã, hai người hẹn nhau sang năm cũng vào ngày nầy, tháng nầy sẽ tái ngộ nơi đây.

Một năm trôi qua đến ngày hẹn, Bá Nha trở lại bến cũ, trông mãi chẳng thấy Tử Kỳ, bèn lấy đờn ra khảy, tiếng đờn phát ra nghe ai oán não nùng !!! Lòng nghi ngại, Bá Nha tìm gặp được phụ thân của Tử Kỳ mới hay Tử Kỳ đã chết. Ông liền đến bên mộ Tử Kỳ bày nghi án cúng tế, rồi lấy đàn ra khảy bản “Thiên thu trường hận”. Bản dịch của người sau:

“Năm qua nhớ một chiều thu,

Trên sông trong chiếc cô chu gặp người.

Năm nay trở lại thôi rồi,

Tri âm đâu vắng trăng trôi lạnh lùng.

Núi hoang một nắm mồ phong,

Trăm năm theo vết thương lòng nơi đây.

Lòng đau đày đoạn tháng ngày,

Giọt sương hồ cạn lệ đầy tâm tư.

Sầu dâng lớp lớp trầm phù,

Đến vui đi những mịt mù khổ đau.

Tử Kỳ em hỡi nơi nao ?

Mấy vàng so được cao sâu nghĩa nầy.

Cung đàn ta khảy hôm nay,

Tơ đàn đã dứt từ đây phím lòng.

Đàn ơi năm sợi tơ đồng,

Thiên thu xin gởi theo cùng cố nhân”.

Đàn xong, Bá Nha đập chiếc dao cầm bể nát, buồn bã trở về ngâm lên bốn câu thơ:

“Dao cầm đập nát đau lòng phượng,

Đờn vắng Tử Kỳ đờn với ai ?

Gió xuân khắp mặt bao bè bạn,

Muốn kiếm tri âm, ôi khó thay !”.

Đức Thầy dùng thành ngữ Tri âm qua 2 câu giảng nói trên, ý để kêu gọi ai là người thấu hiểu được lời giáo pháp của Ngài hầu thực hành theo:

“Điệu đờn trổi khúc huyền thâm,

Nhà nghề chọn bản tri âm đâu nào”.

(Bài Thu Đã Cuối)

( Xem lại Chú thích “Đờn Bá Nha”, Q. Thượng, Tập 1/3, tr. 265-267 ).

TRI KỶ: Là người bạn thân tốt, biết rõ lòng nhau, những tâm tình trắc ẩn không thể nói với ai mà chỉ người bạn đó biết cho mình nên tình bạn tri kỷ thật hiếm có. Do điển tích Bảo Thúc Nha và Quản Trọng. Hai người đều sống thời Chiến quốc kết bạn thân với nhau. Lúc chưa làm quan hai người hùn vốn đi buôn, Quản Trọng luôn tìm cách chia phần lời nhiều hơn, nhưng Thúc Nha không buồn lại nói rằng: Quản Trọng cần có tiền nhiều để nuôi mẹ. Khi mới ra làm quan, Quản Trọng làm nhiều việc không thành nên ai ai cũng chê, chỉ có Thúc Nha biết tài cho là Quản Trọng chưa gặp thời. Khi ra trận, Quản Trọng hay lùi lại phía sau, mọi người đều cười cho là hèn nhát, chỉ có Thúc Nha bảo Quản Trọng vì còn mẹ già cần phải giữ thân để nuôi mẹ. Khi nước Tề có loạn, mỗi người phò một công tử trốn sang nước khác và hẹn sau ai có chúa được làm vua phải tiến cử bạn cùng phò một người.

Sau công tử Bạch về nước làm vua, tức là Tề Hoàn Công, Thúc Nha tiến cử Quản Trọng làm Tể Tướng, Quản Trọng giúp Tề Hoàn Công làm nên sự nghiệp, bá chủ khắp chư hầu. Khi sắp chết, Trọng lại không tiến cử Thúc Nha thay mình, vua lấy làm lạ hỏi ? Quản Trọng nói:

- Bảo Thúc Nha là bậc quân tử, chớ không phải là nhà chính trị, ông ưa điều thiện ghét điều ác, lại ghét thái quá đến đỗi không ai chịu được. Người như thế mà nắm quyền chính ắt hư việc nước.

Có người mách việc ấy cho Bảo Thúc Nha nghe, ông cười và nói:

- Chính vì thế mà trước kia ta hết sức tiến cử Quản Thượng Phu cho chúa công. Thượng Phu trung với nước mà không vì bạn, đó là ông không phụ công ta tiến cử. Giả sử chúa công phong ta chức Tư Khấu trừ gian diệt nịnh thì ta nhận ngay. Nếu phong ta làm Tể Tướng thì nhà ngươi và nội bọn còn đâu có chỗ dung thân.

Bởi thế, lúc sanh thời Quản Trọng thường nói: “Sanh ra ta là cha mẹ ta, còn hiểu ta chỉ có Bảo Thúc Nha”. Do đấy người đời sau gọi hai người là bạn tri kỷ.

Đức Thầy dùng điển ngữ Tri kỷ để nói với ông Tham tá Ngà, nếu ông hiểu được thâm ý qua lời Sấm Kinh của Ngài thì cố gắng tu hành, ắt sau nầy sẽ kết quả quí báu.

THIỆN MỸ: Tốt lành.

CỔ LAI: Từ xưa đến nay. Nghĩa chung thiện mỹ cổ lai là những điều tốt lành từ xưa đến nay.

SỚM VỘI LỢT PHAI: Tình bạn khi mới gặp nhau thì thân thiện, nhưng lâu rồi phai lợt, chỉ cho tình bạn thân nhau không bền. Ở đây Đức Thầy muốn nói với ông Ngà khi đã phát tâm cầu đạo thì phải thủy chung duy nhứt, chặt dạ bền lòng cho đến ngày kết quả.

NÀI TÁNH LINH: Nài là gìn giữ chặt chịa, như người nài tượng (người quản tượng phải gìn giữ con tượng cho đến khi nào nó già chết).

TÁNH LINH: Là chân tánh linh diệu sáng suốt của mình (tánh Phật). Người tu phải gìn giữ chín chắn đừng để mòn mẻ mất mát, bị vô minh che bít. Đức Thầy từng khuyên: “Giữ đừng mòn linh tánh mới hay”.

CHÁNH VĂN

9. “Nền đạo đức sắc thinh chớ mến,

Có thuyền từ đưa đến non Tiên.

Cứu người hữu phước thiện duyên,

12. Về nơi cõi Phật khỏi miền trần ai.

Kẻ ác đức hậu lai khổ thảm,

Mắt phàm trần tường lãm hồ binh.

Mấy lời dặn bảo đinh ninh,

16. Gắn ghi chạm dạ Long đình được xem”.

LƯỢC GIẢI :

Đã đặt chân lên nền đạo thì các điều sắc đẹp và âm thinh sắc tướng, hành giả nên dứt khoát mới mong bước lên thuyền từ mà sang qua cõi Tiên Phật. Có thế mới vừa cứu mình, vừa độ chúng thoát cảnh trần ai sầu khổ.

Đức Giáo Chủ còn cho biết kẻ gian ác sau nầy sẽ vương nhiều cảnh khổ, nào chiến tranh giặc loạn từ trong đến ngoài nước tràn vào, không phút nào yên tịnh. Nếu nhà tu ghi nhớ các điều dặn bảo đó để lo tu trì ắt ngày kết cuộc sẽ có mặt tại hội Long Đình.

CHÚ THÍCH :

SẮC THINH: Sắc đẹp và tiếng hay, là 2 điều trong lục dục (sắc, thinh, hương, vị, xúc, pháp) nó hay làm cho con người đam mê trong luân hồi sanh từ, Đức Thầy thường khuyên người tu:

“Chữ sắc thinh chớ có hầu gần,

Hương với vị xác trần nên lánh”.

Và:

“Sáu đường ấy ở trong tâm ý,

Ta mau mau dứt nó cho rồi.

Nếu tỉnh tâm nào có mấy hồi,

Mượn trí đạo đuổi ra khỏi xác.

Dứt được nó ấy là giải thoát,

Thì xác trần mới khỏi đọa đày”.

(GMTK, Q.4)

THUYỀN TỪ: Nói cho đủ là thuyền từ bi, cũng gọi là là thuyền trí huệ bát nhã, có diệu năng đưa người khỏi trần gian về cảnh Tiên Phật.

HỮU PHƯỚC THIỆN DUYÊN: Có đủ nhân duyên phước báu thành quả Tiên Phật.

CÕI PHẬT: Cõi giác ngộ của chư Phật cũng gọi là bến giác, đối với cảnh mê đồ hay là bờ mê của chúng sanh đang sống; cõi nầy không còn luân hồi sanh tử.

TRẦN AI: Trần là bụi; Ai là buồn khổ. Ý nói chỗ gian lao cực khổ, nơi chẳng có giờ nào sung sướng an vui.

KẺ ÁC ĐỨC: Người làm những việc hung ác thiếu phước đức.

HẬU LAI: Sau nầy.

THẢM KHỔ: Nơi sầu đau, khổ não. MẮT PHÀM TRẦN: Trước mắt mọi người, ai cũng thấy.

TƯỜNG LÃM: Thấy biết rõ ràng.

HỒ BINH: Binh tướng của giặc Hồ. Theo văn hóa

Trung Hoa thời xưa, ở phía Bắc nước Tàu có số rợ Hồ gọi là Hồ binh. Họ rất tàn ác hung hăng, đi tới đâu giết hạitới đó (sớm đầu, tối đánh thường đem binh phá rối nước Trung Hoa). Ở đây, nghĩa bóng là chỉ cho giặc loạn ở nước ngoài tràn vào phá hoại dân nước ta. Người xưa thường gọi họ là hung đồ hay Hung nô (nước Phiên). Đức Thầy khuyên:

“Gắng công tu xem nhiều phép lạ,

Của Thần Tiên trừ lũ hung đồ”.(GMTK, Q.4)

CHẠM DẠ: Ghi khắc vào trong lòng.

LONG ĐÌNH: Sân rồng. Long là rồng; Đình là sân, hiểu chung là sân rồng. Nghĩa bóng là thấy mặt rồng hay thấy mặt vua.

CHÁNH VĂN

17. “Mùi đạo diệu gỏi nem khó sánh,

Chốn trà đình xa lánh vãng lai.

Tu hành nào luận mặn chay,

20. Miễn tâm thanh tịnh gặp ngày an cư.

Nền đạo đức vị tư bất nhã,

Ta đừng phân nhân ngã mới hay.

Nhìn đời thế thái đổi thay,

24. Hết vinh tới nhục lẽ nầy thường xưa”.

LƯỢC GIẢI :

Đoạn giảng trên Đức Thầy nói rõ khi nhà tu thấu đạt mùi đạo diệu thì gỏi nem cũng không sánh bằng. Nên Ngài khuyên ông Ngà nên xa lánh những nơi trà đình tửu điếm. Còn sự chay lạt của người tu cũng chẳng nên phân biệt tranh luận cao thấp mà quan trọng ở chỗ tâm được thanh tịnh là thành đạo. Bởi còn ai câu chấp lạt chay bằng hình thức thì còn biệt phân tư vị, thế thì làm sao thoát khỏi luân hồi. Còn sự chê khen vinh nhục là còn câu chấp thường tình của thói đời chớ chưa ra khỏi vòng sanh tử.

CHÚ THÍCH :

ĐẠO DIỆU: Sự tu cầu tiến đạo, nếu ai thấu đạt mùi vị của nó, thật sâu mầu khó tả. Đức Thầy từng nói: “Đạo mầu thâm diệu nan tri Lão bày”. Cũng như gỏi nem là hai loại ngon nhứt trong các thức ăn của người đời, nhưng cũng không thể so sánh với mùi đạo được.

TRÀ ĐÌNH: Đọc cho đủ là trà đình tửu điếm, tức là nơi ăn chơi trụy lạc có đủ rượu trà cờ bạc, đàng điếm. Đức Thầy từng cảnh giác:

“Lo ăn xài trà rượu xình xoàng,

Chừng khổ não phàn nàn căn số”.

VÃNG LAI: Qua và lại. Ý chỉ người tới lui nơi ăn chơi đàng điếm.

MẶN VÀ CHAY: Ăn mặn là dùng thịt những sanh vật có tri giác, có mạng sống biết đau đớn biết tham sống sợ chết, còn phải chịu luân hồi trả quả như biết bao nhiêu loài vật khác.

Còn ăn chay cũng gọi là trai, tức ăn những vật không có tri giác, mạng sống, như: Rau củ, tương chao, đậu hủ. Ăn chay là tôn trọng mạng sống của các loài hữu tình và cũng để tránh sát sanh luân hồi trả quả.

NÀO LUẬN: Không nên hay chẳng cần phân biệt tranh luận chê khen chay mặn nhiều ít cao thấp khác nhau, mà chỉ vì lòng từ bi thương xót các sanh vật khác như mình.

AN CƯ: Lòng được vào chỗ thanh tịnh, bất động như như, tức Niết bàn tịch tịnh. Tâm hồn luôn có bốn đức Từ, Bi, Hỉ, Xả:

“Học câu hỉ xả đại từ,

Nêu gương nghĩa sĩ dạ tư chớ gần”.(Thiên Lý Ca)

VỊ TƯ: Cũng viết là tư vị. Có nghĩa tâm vị kỷ riêng tư không ngay chánh.

BẤT NHÃ: Không thanh bai tao nhã mà thô tục thái quá.

NHÂN NGÃ: Nhân là người, ngã là ta. Chỉ sự phân biệt chỗ người chỗ ta, của người của ta trong việc tranh hơn thua, tốt xấu.

THẾ THÁI: Nói cho đủ là thế thái nhơn tình hay nhơn tình thế thái. Có nghĩa là thói đời và tình người. Thói đời và tình người thì hay thay đổi, nay vầy mai khác, vinh nhục khó lường.

CHÁNH VĂN

25. “Đời vật chất văn minh chiều chuộng,

Vì thời lai vận bĩ trải qua.

Lòng sắt son đây đó nõn nà,

28. Tâm não bít bê tha chậm trễ.

Tu với tỉnh bảo toàn thân thể,

Giữ đừng mòn linh tánh mới hay.

Nỗi bút nghiên phận Lão cạn bày,

32- Câu diệu lý cơ huyền khó kiếm”.

LƯỢC GIẢI :

Đoạn giảng trên Đức Thầy cho ông Tham tá Ngà biết: Thời nay do nền văn minh vật chất của Âu Tây cám dỗ, chiều chuộng làm cho dân Việt Nam ta phải say mê chạy theo khiến cho tâm hồn mê tối. Do đó, Đức Giáo Chủ khuyên hành giả trên đưòng tu thân lập hạnh rán gìn giữ linh tánh của mình luôn sáng suốt, đừng để mẻ mòn, u tối. Nay Ngài mượn bút mực khuyến khích mỗi người rán rèn luyện cho thấu đạt cơ huyền diệu lý.

Tuy lời lẽ trong đây có khiêm nhượng, song nếu ai tìm ra ắt là thấu đạt.

CHÚ THÍCH :

VẬT CHẤT VĂN MINH: Cũng gọi là văn minh vật chất. Có nghĩa người ta lo tiến bộ về vật chất tiền tài, trái ngược với văn minh tinh thần đạo đức.

THỜI LAI: Thời vận tốt sắp đến. VẬN BỈ: Thời vận xấu.

LÒNG SẮT SON: Cũng gọi là dạ sắc son. Do chữ đan tâm. Có nghĩa lòng tốt đẹp trung thành, cứng bền như sắt thép và trong sạch không chút bợn nhơ như son đỏ. Đức Phật Thầy Tây An có dạy:

“Sắt kia vào lửa mẻ mòn,

Gan vàng tiết tháo lòng son mấy người”.

NÕN NÀ: Mơn mởn, còn non tốt đẹp. Ví dụ: Hoa trái mới nở nõn nà làm sao !

TÂM NÃO BÍT:Ý chỉ tâm và trí bị phiền não che bít. Lòng sắt son là lòng tốt, đối với tâm não bít (xấu).

TU VỚI TỈNH: Thức tỉnh tu hành. Đức Thầy nói:

“Mau thức tỉnh tu thân kẻo trễ,

Đến tội rồi mới hối muộn màng”.( Q.5)

BẢO TOÀN THÂN THỂ: Giữ gìn thân thể cho được chu toàn, đây là nghĩa của chữ tu thân. Sách Thánh có câu: “Tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”. Đức Thầy cũng khuyên: “Muốn cho giải thoát phải tu thân”.

ĐỪNG MÒN: Không bị mòn phai mất mát.

LINH TÁNH: Tánh sáng suốt của mình đã có sẵn trong tâm trí của mỗi người: “Xe dây cho chặt mà nài tánh linh”.

PHẬN LÃO: Bổn phận của Đức Thầy. Vì Ngài ra đời có trách nhiệm và bổn phận sáng tác Sấm Kinh độ chúng.

DIỆU LÝ: Lý lẽ của Đạo rất cao sâu mầu diệu.

CƠ HUYỀN: Máy trời rất kín đáo, khó hiểu. Hai điều : Thiên lý của đạo và bộ máy thiên cơ của trời đất khó mà thấu đạt. Song Đức Thầy khuyên người tu phải hành trì cho thấu đạt mới mong kết quả:

“Chừng nào bổn đạo hiểu thông,

Thiên cơ đạo lý để lòng mới thôi”.( Q.3)

CHÁNH VĂN

33. “Sá chi kẻ dùng lời bao biếm,

Chê Điên Khùng khó kiếm cho ra.

Não tâm tràng sớm dứt ái hà,

36. Nên phải vội lìa xa cõi tạm.

Quyết chỉ nẻo lánh vòng hắc ám,

Đạo và đời thăm thẳm sâu xa.

Diệm Hồng Liên thơ thới quần ca,

40. Tạo duyên giả phàm gian thân giả.

Chớ lấy đó mà tâm buồn bã,

Hiệp hòa nhau chờ đợi năm non.

Kìa hỡi ai giữ phận cho tròn,

44. Sau huynh đệ có ngày hòa hiệp”.

LƯỢC GIẢI :

Đức Giáo Chủ khai sáng nền Đạo, có nhiều người khinh chê nhạo báng cho rằng khùng điên khờ khạo, nhưng Ngài cho biết “Tới chừng đến việc kiếm Thầy khó ra”. Hiện giờ tâm Ngài nhứt quyết dứt lòng luyến ái cõi trần để tìm ra chánh đạo, hầu đưa người vượt khỏi vòng hắc ám. Tuy hai con đường giữa đạo và đời chung cảnh chung nơi, nhưng duyên nghiệp và tâm hồn mỗi người chẳng giống nhau. Nếu ai hướng về Tây phương Cực lạc thì tâm hồn thư thái nõn nà hưởng cảnh quần ca vui đẹp. Bằng gây tạo nhân duyên tạm giả cõi trần gian thì sống trong cảnh bấp bênh sanh tử.

Đức Thầy còn cho ông Tham tá Ngà biết, tuy hiện giờ anh em , kẻ sống trong trần gian, người lạc cảnh khác nhau. Song nếu ông giữ cho tròn bổn phận của người tu hành, sau nầy sẽ được hòa hiệp trong an lạc.

CHÚ THÍCH :

BAO BIẾM: Khen và chê.

ĐIÊN KHÙNG: Danh hiệu của hai thầy trò Đức Thầy lúc đi dạo lục châu. Trong bài Dặn Dò Bổn Đạo:

“Thầy Khùng trò lại hóa điên,

Khùng Điên mấy tháng tình riêng ai ngờ”.

NÃO TÂM TRÀNG: Trí óc và tấm lòng.

ÁI HÀ: Lòng thương yêu luyến ái vật chất (danh, lợi, tình) của con người tràn ngập như sông biển. Người xưa từng khuyên:

“Bể ái hà là dây oan nghiệt,

Danh lợi tình càng siết càng đau.

Muốn ra khỏi chốn đồ lao,

Dùng gươm trí huệ cắt mau lòng phàm”.

Hoặc là:

“Ái hà thiên xích lãng,

Khổ hải vạn trùng ba.

Dục thoát luân hồi khổ,tử.

Tảo cấp niệm Di Đà”.

(Ái tình sóng vỗ muôn nghìn,

Nhận chìm bao kẻ lợi tình còn vương.

Hướng tâm về cảnh Tây phương,

Di Đà luôn niệm là đường an vui).

HẮC ÁM: Đen tối, tức chỉ nơi tội lỗi luân hồi sanh

ĐẠO VÀ ĐỜI THĂM THẲM SÂU XA: Hai con đường mê và giác, nhà tu hãy nhận xét cho thấu đáo để lánh mê về giác.

DIỆM HỒNG LIÊN: Hoa sen hồng ở cõi Cực lạc tốt đẹp sặc sỡ, biểu trưng như sự siêu thoát trong sạch, không còn bợn nhơ trần trược.

THƠ THỚI: Mơn mởn, nõn nà, nhẹ nhàng. Ý chỉ hoa sen mới chớm nở.

QUẦN CA: Cũng gọi là hợp ca. Đây chỉ cho cánh sen trong ao thất bảo cõi Cực Lạc gặp gió thổi ngân lên lời giáo pháp cho các thần thức trong hoa sen nghe để tinh tấn tu hành:

“Gió đưa tiếng pháp ngân vang,

Người nghe thơ thới lòng càng tiến tin”.

(Bài Cõi Cực Lạc với Pháp Môn Niệm Phật)

NĂM NON: Xem lại Chú Thích tại Q. Thượng, Tập 2/3, tr. 80-81.

GIỮ PHẬN: Giữ đạo, bởi đạo là bổn phận, nên các chữ “giữ phận cho tròn” tức là giữ cho tròn cái đạo.

CHÁNH VĂN

45. “Chớ nản chí đường tu bỏ líp,

Trổi bước sang gặp Lão thế ngôn.

Trổi hùng phong cốt cách duy tồn,

48. Xác tuy mất hồn thiêng chẳng mất.

Lão cũng tỏ đôi lời khờ khật,

Câu huyền sâu cho đó ngụ ngôn.

Mã song phi viễn vọng tâm hồn,

52. Hành thế lữ đêm dài cạn tỏ”.

LƯỢC GIẢI :

Đoạn giảng trên, Đức Thầy khuyên ông Tham tá Ngà đã quyết chí tu hành thì phải kiên tâm bền chí, giữ vững lập trường trước sau như một.

Hôm nay ông Ngà đến đây được Đức Thầy thế lời cho người anh để nói với ông như luồng gió mạnh. Tuy xác thân ông đã mất, chớ hồn thiêng vẫn còn mãi mãi…

Đây là lời chơn thật tự đáy lòng của Ngài thốt ra với ngụ ý cho ông Ngà hiểu được lòng Ngài. Bởi kiếp sống của mỗi người chúng ta chẳng khác nào ngựa bay qua song cửa, không thể dừng lại được. Lại cũng giống như đoàn lữ hành đi lỡ đường phải ở lại trong quán trọ một đêm, làm quen nhau rồi sáng ra đường ai nấy đi.

CHÚ THÍCH :

MÃ SONG PHI: Ngựa bay phớt qua song cửa rất mau lẹ, cũng như thân bằng quyến thuộc sống chung trong một gia đình, chỉ một thời gian rồi mạnh ai nấy đi theo duyên nghiệp của mình, chớ không sống chung mãi được. Như người xưa đã bảo:

“Phụ mẫu thâm ân chung hữu biệt,

Phu thê nghĩa nặng hữu phân ly.

Nhơn tình tợ điểu đồng lâm túc,

Đại hạn lai thời cát tự phi”.

(Cha mẹ ơn sâu còn phải biệt,

Vợ chồng nghĩa nặng cũng phân ly.

Nào khác chim kia rừng chung ngủ,

Sáng lại chia đường ai nấy đi).

HÀNH THẾ LỮ: Khách lữ hành đi mãn ngày dừng lại, ngủ trong quán trọ một đêm, rồi làm quen chuyện trò với nhau, sáng lại ai về nhà nấy.

HUYỀN SÂU: Sâu kín mầu diệu khó tả. Đức Thầy có câu:

“Tịch mịch huyền sâu ai hiểu đặng,

Ắt là thấu tích sĩ cuồng ca”. (Ai Người Tri Kỷ)

NGỤ NGÔN: Mượn một lời nói, một bài thơ hay, kể một câu chuyện mà có ngụ ý chỉ việc khác sâu xa hơn. Như chuyện “Con Beo Đá”, Đức Thầy viết: “Gần cọp sao mi lại giống mèo”. Hay “Chuyện Mất Đoàn Kết” của ba con bò trong Ca Dao:

“Ba con bò ở chung chuồng,

Hiệp bầy hiệp bạn như tuồng anh em.

Bởi nghe tiếng siểm lời gièm,

Trâu đen trâu trắng anh em rả rời.

Sói rày vào dễ như chơi,

Bắt bò ăn hết rồi đời cả ba.

Chữ rằng quí tại ư hòa,

Ba bò giúp một ai mà dám đương”.

Qua chuyện “mã song phi”, Đức Thầy có ngụ ý chỉ cho thời gian đi qua rất mau lẹ, kiếp sống của con người thật ngắn ngủi.

CHÁNH VĂN

53. “Giết cho sạch những loài sâu bọ,

Giống hại người lúc bỏ rẫy trồng.

Huệ tâm khai ngữ chuyển huyền thông,

56. Sanh hồi thiện đôi câu thành thật.

Đêm vắn tắt vài lời để cất,

Gác ngòi nghiên tạm biệt phàm gian.

Rạng vừng mây bóng thỏ lạc nhàn,

60. Để chuyến khác cạn câu hoài vọng”.

LƯỢC GIẢI :

Đức Giáo Chủ mượn loài sâu bọ hay phá hoại hoa màu của người làm ruộng rẫy, để chỉ các món phiền não thường quậy phá đám ruộng tâm của người tu. Khi nào ta diệt được đám phiền não đó thì tâm mình được an định và trí huệ phát khai, rồi chuyển hóa ra ngôn ngữ, suốt thông giáo pháp. Bấy giờ tâm tư của ta được phục hồi tánh chí thiện từ trước.

Đức Thầy viết bài giảng đến đây tạm dừng bút để tạm biệt phàm gian, giờ nầy trời cũng sắp rạng đông và trăng cũng vừa lặn. Ngài xin hẹn lại với ông Ngà khi có dịp khác sẽ trút cạn tâm tư.

CHÚ THÍCH:

LOÀI SÂU BỌ: Sâu là các loại sâu bọ rầy mò; bọ hình nó giống như chuột, song nhỏ hơn thường phá hại mùa màng của nhà nông. Nhưng chữ sâu bọ ở đây Đức Thầy có dụng ý chỉ cho các món phiền não: Tham, sân, si hay thất tình lục dục.

HUỆ TÂM KHAI: Trí huệ được khai mở sáng suốt, khi người tu hành diệt trừ hết vô minh phiền não thì tuệ giác thường sáng. Đức Thầy từng nói:

“Nếu ai mà biết chữ tu trì,

Tâm bình tịnh được thì phát huệ”.

NGỮ CHUYỂN HUYỀN THÔNG: Từ lời nói thường chuyển ra ngôn ngữ thông minh dĩnh ngộ.

SANH HỒI THIỆN: Sống trở lại gốc lành vô thỉ từ trước (nhơn chi sơ tánh bổn thiện)

GÁC NGÒI NGHIÊN: Ngưng bút lại không viết nữa.

RẠNG VỪNG MÂY: Trời vừa rạng đông, thường có vừng mây giăng ngang báo tin trời sắp sáng.

BÓNG THỎ: Do chữ ngọc thố hay bạch thố. Tức là con thỏ bằng ngọc trắng. Nghĩa bóng là chỉ cho mặt trăng. Tục truyền trên cung trăng có con thỏ bằng ngọc.

Trong kinh Phật cũng có kể lại sự tích:

Ngày xưa có con thỏ tánh rất hiền từ, biết thương xót đồng loại. Bấy giờ gặp thời hạn hán, không còn các loại cỏ nuôi sống các loài thú. Các nhà thỏ khác lần lượt chết đói rất nhiều. Con thỏ nầy động mối từ tâm, mới kêu đồng bọn nói:

“Các anh hãy mau lại đây tôi sẽ biếu cho thức ăn đỡ lòng”. Nói rồi, thỏ tự nhảy vào đống lửa thiêu mình để hiến xác nó cho đồng loại đỡ đói trong ngày, chỉ còn lại bộ xương.

Phật thấy vậy rất thương cảm tấm lòng hy sinh của thỏ nên dùng pháp diệu cứu thỏ sống lại và đem cho ở trên cung trăng. Từ đó về sau các văn nhân thường dùng ngọc thố hay bóng thỏ để chỉ cho mặt trăng.

Nguyễn Du có câu: “Trải bao thỏ lặn ác tà”.

Bài thơ văn nguyện của tác giả vô danh có nói:

“Hỡi con Ngọc thố đà bao tuổi,

Chớ chị Hằng Nga đã mấy con”.

Và bài phú Nguyễn Hằng có câu:

“Nghiệm một chút diều bay cá nhảy,

mới hay đạo lý huyền vi.

Thấy đôi vừng thỏ lặn ác tà,

biết thuở cơ thường biến đổi”.

Câu: “Rạng vừng mây bóng thỏ lạc nhàn” ở đây có ý nói: Trăng sắp lặn trời sắp sáng ra (chỉ cho thời gian hết đêm tới ngày).

LẠC NHÀN: (Mặt trăng) sắp lặn.

CẠN CÂU HOÀI VỌNG: Tỏ hết tâm tình mong ước của mình.

CHÁNH VĂN

61. Dặm tràng đó mới chuyến sang chơi,

Tỏ ý Thần Tiên khá nhận lời.

Huyền pháp thâm trầm thơm bất tuyệt,

Vô vi chánh đạo hỡi người ôi !

65. Người ôi ! Chơn lý khổ lâu đời,

Thâm cảnh diệu huyền hẹn một nơi.

Hoà mặt trung ương tam điệp khách,

Đợi chờ thiên luật mới về ngơi.

69. Về ngơi chốn ấy rõ như lời,

Nào Lão có bày chuyện khuấy chơi.

Vẽ việc Trời xanh cho đó biết,

Một lòng gắn chặt chẳng xa lơi.

73. Xa lơi đạo đức khổ tâm à !

Học cũ ít bài Lão thiết tha.

Bóng xế tà tây ôi ! lắm thể,

Dạ hiền cất bút mượn thi ca.

77. Thi ca nhiều nẻo thậm rồi đa,

Hồi tị sứ thần dạy chuyện xa,

Lánh thế chẳng bày danh Lão Sĩ,

80. Ngày nay các chỗ ngộ cuồng ca”.

Hòa Hảo, lối tháng 2 Canh Thìn (trong lúc ban đêm)

LƯỢC GIẢI :

1.- Đức Thầy tỏ lời với ông Tham tá Ngà rằng đường xa ông mới sang thăm, những lời lẽ Ngài nói với ông toàn là của Thần Tiên. Vậy ông hãy thu nhận, lý lẽ trong đây chẳng những cao thâm huyền diệu mà có đúng theo chánh pháp vô vi của Phật.

2.- Chánh pháp vô vi là cái chơn lý tuyệt đối. Nó thâm sâu mầu diệu khó nghĩ bàn được. Nó vốn vô cùng mà cũng hữu cùng, không mà chẳng không (chơn không diệu hữu) chỉ cho khi nào hành giả thực hiện được cái chơn lý tuyệt đối đó và tam giáo Phật, Thánh, Tiên qui về một mối thì bá tánh vạn dân đều hạnh phúc an vui. Xưa nay luật trời đã qui định như vậy.

3.-Phật Tiên Thánh bao giờ cũng dùng lời chơn thật ngữ để giáo hóa chúng sanh, chớ không bao giờ nói ngoa. Đức Thầy đã xác định rõ cơ luân chuyển của trời đất là một định luật bất di bất dịch, không thể nào sai chạy được. 4.-Trên đường tu tiến, nếu hành giả nào để xa lơi đạo đức ắt sau nầy phải chịu khốn khổ muôn đời. (Một kiếp không tu muôn kiếp nhọc, Một giờ lầm lỗi, muôn thuở luân hồi.) Đức Giáo Chủ vì lòng từ bi đem thiên cơ và đạo lý thiết tha chỉ dạy và vì cơ trời đã biến đổi sát bên lưng, nên Ngài vâng lịnh Phật Trời chuyển hóa lại đây để cứu độ:

“Lòng yêu sanh chúng luân chuyển kiếp,

Dạ ái dương trần đổi xác thân”.

5.-Phương cách cứu dân độ thế của Ngài không hề chưng bày hay khoe khoang cổ võ mà chỉ tường thuật các lý do cứu thế và lời giáo hóa thôi để tự nhiên cho mọi người sau khi nghiệm xét lời kệ cơ của Ngài mà tự hiểu lấy.

CHÚ THÍCH :

TỎ Ý THẦN TIÊN: Lời lẽ trong 5 bài thi Đức Thầy cho ông Tham tá Ngà là ý pháp của Phật Thánh Tiên truyền xuống. Lúc Ngài mới khai Đạo, hằng đêm Ngài thường nói với tín đồ: “Để tôi ca Tiên cho các ông các bà nghe nhen !” Rồi Ngài cất tiếng đọc…

HUYỀN PHÁP THÂM TRẦM: Lời giáo pháp của Phật mỗi khi thốt ra thì tiếng nghe rất thâm sâu mầu diệu.

THƠM BẤT TUYỆT: Mùi vị của Kinh pháp thơm diệu, không có mùi vị nào so sánh được. Đức Thầy từng nói:

“Xả thân tầm đạo vô vi,

Nhiệm mầu thâm diệu nan tri Lão bày”.

(Từ Giã Bổn Đạo)

HÒA MẶT TRUNG ƯƠNG TAM ĐIỆP KHÁCH: Hòa mặt là hợp mặt. Trung ương là trung tâm điểm cả thế giới. Tam điệp khách là ba vị Thiên Hoàng, Địa Hoàng và Nhơn Hoàng cùng nhau có một nhiệm vụ sắp đặt cuộc thái bình an lạc cho dân chúng được hưởng cảnh Tam Hoàng Thánh đức như thời xưa. Đức Thầy từng cho biết:

“Hiền lành chừng đó sum vầy,

Quân thần cộng lạc mấy ngày vui chơi.

Đến đó ta mới mừng cười,

Nhìn xem Ngọc Đế giữa trời định phân.

Thiên Hoàng mở cửa các lân,

Địa Hoàng cũng mở mấy từng ngục môn.

Mười cửa xem thấy ghê hồn,

Cho trần coi thử có mà hay không.

Nhơn Hoàng cũng lấy lẽ công,

Cũng là trừng trị kẻ lòng tà gian.

Ấy là đến lúc xuê xang,

Tam Hoàng trở lại là đời Thượng Nguơn”.(Q.3)

THIÊN LUẬT: Luật trời, đã sắp định sẵn.

VẼ VIỆC TRỜI XANH: Dùng giấy mực diễn tả cảnh trạng sanh diệt trong trời đất.

ĐẠO ĐỨC: Đạo là con đường hợp với lẽ phãi; đức là tâm lành. Con đường hợp với kẻ có tâm lành. (Xem lại Chú thích tại Q. Trung, tr.10).

HỌC CŨ: Những bài học đạo đức, tốt đẹp của Phật Thánh Tiên thời xưa. Đức Thầy từng nói:

“Theo tài học cũ nôm na,

Hỡi ai trí thức tầm mà cạn sâu”.

(Dặn Dò Bổn Đạo)

BÓNG XẾ TÀ TÂY: Bóng xế là bóng mặt trời nghiêng hơn nửa ngày, tức từ khoảng sau 1 giờ chiều; Tà tây là mặt trời ngã nghiêng về phương tây. Đây chỉ cho hơn nửa ngày, sắp chiều tối.

THẬM ĐA: Thậm là rất; đa là nhiều. Ý chỉ cho thi ca của Đức Thầy có nhiều ý rất sâu xa mầu diệu:

“Vô thượng thậm thâm dĩ ý truyền”.

HỒI TỊ: Rời ngôi vị trở lại trần gian. Hồi tị sứ thần: Vì có mệnh lệnh của Trời Phật, Đức Thầy tách rời cõi Tiên Phật trở lại cõi trần để giáo độ chúng sanh. Đức Thầy cho biết trong bài “Lộ Chút Cơ Huyền”:

“Đời cùng Tiên Phật hạ phàm gian”.

Và trong bài “Từ Giã Bổn Đạo Khắp Nơi”:

“Từ ngày mượn xác hồng trần đáo lai.

Tháng năm Kỷ Mão đến nay,

Khắp trong bá tánh gặp bài Sấm Kinh.

Lời văn tao nhã hữu tình,

Bởi vưng sắc lịnh thiên đình sai ra”.

LÃO SĨ: Người già, tu hành nhiều năm, có cao tuổi đạo, có hạnh đức hơn người thường, được nhiều người kính trọng, không luận xuất gia hay cư sĩ.

Hiểu theo Phật học thì đây là bậc Trưởng lão, tức gọi chung những bậc Tỳ kheo có đạo đức cao, tuổi hạ dài như các vị Trưởng lão Đại đệ tử của Phật: Trưởng lão Duy Ma Cật, Trưởng lão Xá Lợi Phất, Trưởng lão Tu Bồ Đề…Đây là chỉ các bậc tôn đức, đạo hạnh đầy đủ.

Trong kinh A Hàm, Tôn giả A Nan có bạch hỏi Phật:

- Bạch Đức Thế Tôn, Tỳ Kheo hạnh đức ra sao và xưng hiệu như thế nào ?

Phật trả lời:

- Nếu là tiểu Tỳ Kheo thì nên xưng gọi đại Tỳ kheo là Trưởng lão, còn các Đại Tỳ kheo thì gọi các tiểu Tỳ kheo bằng tên cũng được.

Xưa nay các chức vị trong Thiền gia thì gọi các thầy Tăng trụ trì là Trưởng lão. (Trong “Sắc tu Thanh qui Trụ trì Chương”). Khi bắt đầu tôn thầy trụ trì thì kính xưng là Trưởng lão. Còn “Tổ Đình Sứ Quyển” nay thì gọi người trụ trì của Thiền tông bằng Trưởng lão.

Từ Lão Sĩ trong bài giảng nầy thì Đức Giáo Chủ PGHH được xem là bậc Trưởng Lão hay là Lão Sĩ, và chỉ xưng danh hiệu nửa Tiên nửa tục thôi. Điều cần thiết là ý Ngài muốn để cho bá tánh tự thâm ngộ được lời khuyến dạy của Ngài để lo hành đạo là tốt rồi.

Trong Giảng mười Một hồi có đoạn Ngài Huệ Lựu nói: “Công ông Trưởng Lão giáo truyền”.

Đức Thầy cũng cho biết trong bài“Thiên Lý Ca”:

“Lão đây vưng lịnh Phật Tôn,

Lãnh cân thưởng phạt chư môn dữ lành”.

NGỘ CUỒNG CA: Giác ngộ được ý nghĩa lời thi ca của Đức Thầy.

Đức Giáo Chủ viết Sấm Giảng thường xưng biệt hiệu là Cuồng Sĩ: “Cuồng Sĩ bao giờ cũng ngóng trông”. Người đời thường hiểu lầm hai chữ “Cuồng Sĩ” là một nhà tu hay nhà văn không thật tánh, nhưng ở đây Đức Thầy chỉ giả vờ để đánh lạc hướng người đời, chớ nó có ngụ ý đặc biệt hơn.

Bài 10. TỈNH BẠN TRẦN GIAN (Chép theo bổn chánh do Đức Ông giữ) (SẤM GIẢNG THI VĂN TOÀN BỘ 2004, tr. 405-408 )

XUẤT XỨ :

Bài “Tỉnh Bạn Trần Gian” trích trong “Thi Văn Giáo Lý Toàn Bộ”. Đức Thầy sáng tác bài nầy khoảng tháng Chạp năm Canh Thìn (1940), lúc Ngài còn bị người Pháp an trí tại Nhà thương Chợ Quán, Sài Gòn.

VĂN THỂ :

Ngài viết 10 bài thi nầy theo lối vận văn, thể thất ngôn bát cú Đường luật, thập thủ liên hoàn thi, loại khuyến tu. Khởi đầu bằng câu:

“Nghiệp chướng lăng loàn hại xác thân”.

Và chấm dứt bởi câu:

“Phàm trần vẹn kiếp kiến Bồng Lai”.

CHỦ ĐÍCH :

Đức Thầy giác tỉnh khách trần sớm tỉnh tâm tu tròn Nhân đạo, vẹn đáp ơn nhà, nợ nước hầu thoát ly cuộc đời ảo mộng, để bước lên thuyền giác vượt khỏi luân hồi sanh tử.

CHÁNH VĂN (Bài 1)

“Nghiệp chướng lăng-loàn hại xác thân,

Chuông lành buông tiếng vọng bon ngân.

Cương-thường gánh nặng trai gìn trọn,

Tơ-tóc vai quằn gái vẹn phân.

Nợ nước văn-chương toan báo đáp,

Ơn nhà đạo-đức quyết đền ân.

Khuyên người trí-sĩ mau mau tỉnh,

8. Giấc mộng nam-kha chốn thế-trần”.

LƯỢC GIẢI :

- Qua 2 câu mở đề, Đức Thầy cho biết: Từ vô thỉ do phiền não chướng chi phối khiến chúng sanh gây tạo các nghiệp duyên, rồi phải luân chuyển trong cõi trần chịu muôn điều thống khổ.

Vì lòng từ bi Đức Thầy lâm phàm khai Đạo, ngân lên tiếng chuông Đạo pháp, giác tỉnh khách trần sớm hồi tâm hướng thiện:

“Nghiệp chướng lăng loan hại xác thân,

Chuông lành buông tiếng giọng bon ngân”.

- Hai câu trạng (3&4) : Theo Tôn chỉ “Học Phật Tu Nhân” Đức Thầy đã đề vạch trước nhất mỗi tín đồ phải tu tròn Nhân Đạo. Nam xử trọn Tam cang Ngũ thường, nữ giữ vẹn Tam tùng Tứ đức:

“Cương thường gánh nặng trai gìn trọn,

Tơ tóc vai quằn gái vẹn phân”.

- Hai câu luận (5&6): Việc đáp ơn đất nước không chỉ dùng chiến lược, vũ khí suông, mà cần phải áp dụng cả văn chương và trí tuệ, như các Cụ Trạng: Mạc Đỉnh Chi, Nguyễn Hiền; và các nhà sư: Khuông Việt, Vạn Hạnh và Đỗ Pháp Thuận…các Ngài chỉ dùng một bài điếu, hoặc một văn thơ đối đáp cũng đủ làm cho lân bang kính nể giao hòa.

Còn về công ơn của Tổ tiên Cha mẹ, biết ơn nhà, hành giả phải trau giồi đạo đức cho đến khi thành công viên mãn mới mong đáp đền trọn vẹn:

“Nợ nước văn chương toan báo đáp,

Ơn nhà đạo đức quyết đền ân”.

- Hai câu kết (7&8): Đức Thầy kêu gọi các giới có oai quyền trí thức, sớm tỉnh xét cảnh vinh hoa phú quí trong đời, chẳng qua là tuồng mộng ảo, chỉ có con đường đạo đức mới đưa ta đến chỗ trường tồn bất diệt:

“Khuyên người trí sĩ mau mau tỉnh,

Giấc mộng nam-kha chốn thế trần”.

Đại ý là bởi nghiệp chướng xéo vày khiến chúng sanh phải luân chuyển trong vòng khổ đau sanh tử. Vì lòng từ ái, Đức Thầy chuyển kiếp độ đời:

“Đại đồng chuông Đạo bon ngân,

Cho người trong mộng tỉnh lần giấc mê”.

(Viếng Làng Mỹ Hội Đông)

Ngài khuyên mọi người sớm tỉnh cơn mộng huyễn và đáp xong nợ thế, hầu bước lên thuyền giác (Phật Đạo) vượt khỏi lề sanh tử.

CHÚ THÍCH :

TỈNH BẠN TRẦN GIAN: Đức Thầy thức tỉnh mọi người đang sống chung trong cõi đời. Sở sĩ Ngài dùng 4 chữ “Tỉnh Bạn Trần Gian” đề tựa cho 10 bài thi liên hoàn nầy là có dụng ý nói lên tinh thần bình đẳng (Phật đối với chúng sanh đồng nhất thể bình đẳng như nhau). Đó là Ngài đặt mình vào một trong vạn loại chúng sanh, cùng sống chung trong cõi trần như nhau. Nhưng Ngài đã sớm giác ngộ, thấu đạt đạo mầu, nay có trách nhiệm đánh thức mọi người tỉnh giấc mê lầm, lánh xa tuồng mộng ảo để cùng tu, cùng tiến qua bờ giải thoát.

NGHIỆP CHƯỚNG: Cũng gọi là chướng nghiệp. Nghiệp là nhân, hột giống, là việc làm gây tạo. Chướng là các vật ngăn che trở ngại. Kinh Phật giải, mỗi chúng sanh đều có ba nghiệp chướng: Phiền não chướng, nhân chướng và báo chướng. Đức Thầy nay cho biết: “Mỗi người đều có ba nghiệp: Thân nghiệp, khẩu nghiệp và ý nghiệp. Ba nghiệp chướng ấy khiến con người phạm 10 điều ác”. Chính đó là nguyên nhân luân hồi sanh tử, không thông đường giải thoát.

LĂNG LOÀN: Lấn áp, quậy phá, làm xáo trộn, gây tác hại. Ý nói do nghiệp chướng sai khiến làm thân tâm con người phải chịu muôn ngàn khổ não và luân hồi mãi trong sáu nẻo, khó mà thoát ly ra được.

CƯƠNG THƯỜNG: Cũng viết là Cang thường: Giềng mối lớn của đạo làm người, gồm có tam cang: (quân thần, phụ tử và phu phụ) và ngũ thường (nhân, nghĩa,lễ, trí, tín).

TƠ TÓC: Bổn phận của nữ giới, gồm có: tam tùng (tùng phụ, tùng phu, tùng tử) và tứ đức (công, dung, ngôn, hạnh).

NỢ NƯỚC: Cũng gọi là Ân đất nước, tức một trong bốn ân lớn, mỗi người dân trong nước đều phải thọ và đền đáp.

VĂN CHƯƠNG: Văn là vẻ đẹp, văn hoa, các điều gì diễn thành bài, chứa đựng nhiều ý nghĩa. Chương là vẻ sáng, bày tỏ. Văn chương là những điều diễn thành câu thành bài, ghi lại sự việc đã xảy ra hoặc do trí tưởng tượng mà diễn tả bằng lời hay ý đẹp.

ƠN NHÀ: Công ơn Tổ tiên Cha mẹ, một trong bốn ân lớn: “Ơn nhà tạm gác sau nầy trả”.

ĐẠO ĐỨC: Chữ Đạo có nhiều nghĩa: Đạo là con đường, là bổn phận, là chơn lý tuyệt đối. Đức là tâm lành, từ bi bình đẳng. Người có đạo đức là có lòng từ bi bình đẳng hay thương người mến vật, làm việc chân chánh hợp với lẽ phải và chơn lý.

TRÍ SĨ: Có 2 nghĩa: (1) kẻ làm quan, từ chức về ở ẩn, (2) người có tài ăn học giỏi về sự đời (thế trí biện thông). Đây chỉ cho nghĩa thứ 2. Đức Thầy từng kêu gọi:

“Hỡi ai tâm trí mau tâm đạo,

Tầm đấng hiền từ cứu thế gian”.

GIẤC MỘNG NAM KHA: Cũng gọi là giấc Hòe (Hòe-an mộng). Do điển tích Lý Công Tá đời Đường làm bài “Nam-Kha ký” thuật truyện: Thuần Du Phần nằm ngủ dưới gốc cây hòe, mộng thấy mình đến nước Hòe-an thi đậu, được vua gả công chúa và phong làm quan thái-thú, trấn tại quận Nam-Kha. Đến sau đi đánh giặc bị thua, công chúa lại chết, vua đem lòng nghi ngờ, cách chức đuổi về. Khi thức giấc thấy mình còn nằm dưới gốc cây hòe. Thuần Du Phần nghĩ ra cuộc đời vinh sang, phú quí chỉ như giấc mộng thôi ! Ý chỉ cõi đời là giả tạm.

Trong Cung Oán Ngâm Khúc có câu:

“Giấc Nam Kha khéo bất bình,

Bừng con mắt dậy thấy mình tay không”.

Đức Thầy thường cảnh tỉnh mọi người:

“Bồi hồi chợt tỉnh Nam Kha,

Đường danh nẻo lợi xem ra ích gì”.(Cảm Tác)

CHÁNH VĂN (Bài 2)

“Thế-trần tạm giả gạt đời ta,

Lướt khỏi sông mê khỏi ái hà.

Nhân-ngã, ngã-nhân đừng cách biệt,

Sắc không, không sắc chớ lìa xa.

Diệu-huyền chơn-lý noi đường sáng,

Ảo-thuật tà-tâm kiếm nẻo ra.

Lóng-lánh gương xưa lời Phật dạy,

16. Hồng-trần ái-dục giết tài-hoa”.

LƯỢC GIẢI :

- Hai câu mở đề (1&2) ý nói sự vật trong đời đều là tạm giả, không chắc thật lâu bền, dù có vui đẹp cũng chỉ là phù hoa ảo ảnh. Thế mà chúng sanh chẳng nhận rõ để phải bị lầm lạc đáng tiếc. Như xưa có bốn người bạn tạo ra một thiếu nữ bằng gỗ, rồi cho là thật mà cãi vã tranh giành lẫn nhau (Xem chuyện “Bị Gạt” trong quyển Điển Triết chọn lọc). Đức Thầy kêu gọi nhân sinh sớm thức tỉnh quay về nẻo Đạo để vượt khỏi sông mê bể khổ:

“Thế trần tạm giả gạt đời ta,

Lướt khỏi sông mê khỏi ái hà”.

- Cặp trạng (3 và 4): Ngài khuyên nhà tu không nên phân chia, ngã chấp, nên xem bình đẳng như nhau. Vì còn phân biệt nhân ngã thì còn luân hồi sanh tử mà hết phân biệt ngã nhân thì tâm được bình đẳng như như, an vui giải thoát.

Cho đến lý Sắc Không cũng thế, hành giả chẳng nên chấp Sắc bỏ Không, hay chấp Không bỏ Sắc, bởi Sắc và Không vốn đồng nhất thể. Nhà tu trong khi hành đạo, lìa cả hai bên đối đãi và phải nhận Sắc tức là Không và Không tức là Sắc, có dung thông cả Sắc lẫn Không mới chứng được cái Chơn không diệu hữu:

“Nhân ngã, ngã nhân đừng cách biệt,

Sắc không, không sắc chớ lìa xa”.

- Hai câu luận (5 và 6): Chơn lý của Đạo rất cao sâu huyền diệu và sáng mầu vô cùng tận, hành giả nên nương theo đó mà hành đạo cho đến ngày viên mãn.

Lòng tà vạy là huyễn giả gạt lường, từ trước tới giờ vì chúng sanh chưa tỉnh giác, nên vẫn bước quanh quẩn theo sự khiến sai của nó. Nay đã thức tỉnh thì hãy: “Tìm đèn trí huệ lánh thân ra”(Than đời), để thoát ly sanh tử:

“Diệu huyền chơn lý noi đường sáng,

Ảo thuật tà tâm kiếm nẻo ra”.

- Hai câu kết (7 và 8): Đức Thầy kêu gọi khách trần nên xét lại từ xưa biết bao tấm gương xán lạn, bao lời lẽ của chư Phật đã giáo huấn và lưu truyền đến nay. Người sống trên đời có lắm kẻ tài ba xuất chúng, quyền chức cao sang, nhưng thường bị lòng ham muốn xúi giục đắm nhiễm danh lợi tình mà phải bị chôn vùi trong bể ái:

“Lóng lánh gương xưa lời Phật dạy,

Hồng trần ái dục giết tài hoa”.

Đại ý bài 2 nói trần gian là cõi tạm và cũng là nơi đầy cạm bẫy, câu nhử chúng sanh phải đắm chìm trong bể ái. Ai muốn thoát ra hãy sớm giác ngộ tu hành, diệt lòng phân biệt nhân ngã, hiểu lý sắc không, nưong đèn chơn lý và noi gương Phật Thánh, dẹp lòng ái dục để thành đạt mục đích giải thoát an vui.

CHÚ THÍCH :

THẾ TRẦN: Cũng gọi là trần thế, tức cõi đời đầy bụi bặm nhớp nhơ đau khổ mà tất cả chúng sanh đang sống.

SÔNG MÊ: Lòng mê nhiễm trần tục, mênh mang như sông biển. Sông mê đối lập với giác ngạn (bờ giải thoát của chư Phật). Chính vì sự si mê (vô minh) trần tục ấy mà chúng sanh phải luân hồi mãi trong ba cõi sáu đường. Đức Thầy từng bảo: “Trong khi các trò còn ở trong biển mê sông khổ, ...”.(Lời khuyên bổn đạo)

ÁI HÀ: Ái là yêu, Hà là sông. Ý nói sự luyến ái tình dục của chúng sanh tràn ngập như nước sông biển (Ái hà thiên xích lãng, khổ hải vạn trùng ba). Chính vì nó mà chúng sanh chìm đắm trong biển mê sông khổ. Đức Thầy khuyên: “Bể ái hà gươm linh sớm dứt”. (Diệu Pháp QM).

NHÂN NGÃ, NGÃ NHÂN: Nhân là người, ngã là ta. Đây chỉ lòng còn phân biệt giữa người và ta, giữa của người và của ta rồi dẫn đến tranh hơn thua, tranh tốt xấu…nên phải mãi mãi sanh tử luân hồi:

“Tâm trần tục còn phân nhân ngã,

Thì làm sao thoát khỏi luân hồi”. (Q.2)

Kinh Kim Cang, Phật dạy: “Nếu người tu không còn phân biệt nhân ngã, thì không còn câu chấp: tướng nhơn, tướng ngã, tướng chúng sanh, tướng thọ giả; tức chứng được cái chơn tướng của Như lai”.

Đức Thầy nay cũng từng dạy:

“Nhân ngã sân si cũng dẹp đành”.

SẮC KHÔNG, KHÔNG SẮC: Sắc là những cái gì có hình tướng, màu sắc, thấy và cầm nắm được. Không là những cái gì vô hình, vô tướng, chẳng thấy hay rờ mó được, nhưng nó vẫn có chớ chẳng phải không (chơn không mà diệu hữu).

Về lý sắc không, Bát Nhã Tâm Kinh dạy: “Sắc tức thị không, không tức thị sắc, Sắc bất dị không, không bất dị sắc”. (Sắc tức là không, không tức là sắc. Sắc chẳng khác gì không, không chẳng khác gì sắc).

Nhà tu khi rõ được lý sắc không, chẳng còn thiên chấp bên nào. Nếu còn thiên chấp là còn biên kiến, không nắm được chơn lý (chánh kiến), như các người mù rờ voi, rồi tả không ai giống ai hình dáng con voi …Chỉ có người sáng mắt (có trí tuệ) mới thấy hình dáng đúng của con voi.

CHƠN LÝ: Cũng đọc là chân lý, tức là lý lẽ chân chính, thật tế rõ ràng, là lẽ phải không chối cãi khác được (nghịch với ngụy lý). Thuở xưa, Đức Phật dạy chư đệ tử:

“Tất cả những sự thật, theo suy nghiệm riêng của các người và sau khi xác nhận rõ ràng, phù hợp lẽ phải, tạo thành hạnh phúc cho các ngươi và tất cả mọi người thì đó chính là chơn lý. Các ngươi nên cố gắng sống theo chơn lý ấy”.

Chơn lý lại có hai phần:

1/- Chơn lý Tương đố (tục đế): Là lý lẽ tương đối với nhau mà có, như nóng với lạnh, tốt với xấu, sống chết, có không… Có ba định luật giúp cho người nhận đúng chơn lý: Luật nhân quả, Luật hằng chuyển, Luật bình đẳng.

2/- Chơn lý Tuyệt đối (chân đế): Lý lẽ tự nhiên sẵn có từ vô thỉ không thay đổi, đồng nghĩa với chữ Đạo. Nghĩa nầy rất thâm sâu không thể dùng văn từ, ngôn ngữ mà giải bày hết được, chỉ có tu hành khi đạt được bản tâm mới trực nhận được chơn lý nầy. Kinh dạy:“Lý viên ngôn thông, ngôn sanh lý tán”. (Chơn lý viên dung thật tướng, nếu dùng lời nói mà cho chơn lý thì chắc là thiên lệch và làm mất chơn lý đi). Để dung hòa sự lý, Ngài Phụ Đà Mật Đa có thuyết Kệ: “Chơn lý vốn không tên,

Nhơn tên rõ chơn lý.

Thọ được pháp chơn thật,

Chẳng chơn cũng chẳng ngụy”.

Vậy người tu hành nhớ nương theo chơn lý mà đạt đạo.

DIỆU HUYỀN: Sâu kín mầu nhiệm, ngoài sức hiểu biết của thế gian. Chỉ có người nhứt tâm hành đạo mới thấu đạt.

ẢO THUẬT: Giả dối, có ra không, không ra có; giả thành thật, thật thành giả…Ví dụ: Trò ảo thuật, không thật thể lâu bền:

“Tuồng huyễn hóa ai bày ra đấy, Kiếp phù sinh trông thấy mà đau. Trăm năm còn có gì đâu ?

Chẳng qua một nắm cỏ khâu xanh rì”.(Cung Oán)

TÀ TÂM: Cũng gọi là tâm tà, tức lòng gian ác tà vạy không ngay chánh thành thật. Đức Thầy khuyên:

“Lọc lẽ tà tâm sự đứng đầu”.(Thiên Lý Ca)

LÓNG LÁNH: Cũng gọi là long lanh hay óng ánh. Có nghĩa phản chiếu sáng sủa. Ý chỉ lời nói và hạnh tướng của những người đã có tâm đức và hành động thiện lương chơn chánh đều được sử sách noi ghi, để cho người sau noi dấu.

HỒNG TRẦN: Bụi đỏ, ý chỉ cõi đời đầy bụi bặm nhớp nhơ đau khổ. Đức Thầy viết trong Q. Khuyến Thiện:

“Cả hồng trần đau thương thống thiết…”

Và:

“Biển hồng trần lao lý diệu vơi”.

ÁI DỤC: Thương yêu luyến ái tình dục, hoặc tham muốn các điều dục lạc.

TÀI HOA: Tài giỏi và hào hoa phong nhã, đều được nhiều người chung quanh khen chuộng: “Hồng nhan là bả của người tài hoa”(Ca dao).

CHÁNH VĂN (Bài 3)

“Tài-hoa cho lắm, lắm nàn-tai,

Trụy-lạc phong-trần chốn gốc gai.

Nếu đã tỉnh tâm tầm lẽ thẳng,

Cũng nên rèn tánh gặp đàng ngay.

Sân-si phỏng có điều thêm bận,

Nhẫn-nhịn ắt không chuyện kéo dài.

Tiếng gọi hồn mê hồn được giác,

24. Phải toan sắm-sửa rứt trần-ai”.

LƯỢC GIẢI :

- Hai câu mở đề (1 và 2) cho biết xưa nay trong đời, dầu cho tài ba xuất chúng cũng không tránh được tai nạn: “Tài tai hai chữ cân phân”( Đức Thầy). Song nếu người có đạo đức thì dù khó khổ gì rốt cuộc cũng vượt qua. Còn kẻ hữu tài mà thiếu hạnh đức, để tâm phóng dật theo con đường sa đọa (tửu, sắc, tài, khí) ắt gặp nhiều gian nan vất vả, và ngày chung cuộc phải đọa lạc trần mê, để tiếng đời sau chê trách:

“Tài hoa cho lắm, lắm nàn tai,

Trụy lạc phong trần chốn gốc gai”.

- Đến cặp trạng (3 và 4), Đức Thầy kêu gọi những ai đã giác tỉnh tu hành, hãy tìm con đường ngay chánh (Đạo) mà nương theo. Sớm lo tu rèn tâm tánh cho được thuần lương cao khiết, ắt có ngày đạt được Đạo quả:

“Thấy một đàng thẳng bẳng mà mê,

Ôi chừng đó mới là mầu nhiệm”. (GMTK, Q.4)

Và:“Nếu đã tỉnh tâm tầm lẽ thẳng,

Cũng nên rèn tánh gặp đàng ngay”.

- Cặp luận (5 và 6) có ý dạy: Sân hận và mê si là hai điều ác của ý nghiệp và nó cũng là hai món phiền não căn bản: “Giận mất khôn”. Chính nó khiến con người hay gây thù kết oán, vay trả ràng buộc lưu truyền, khó thoát vòng sanh tử. Bằng ai biết nhẫn nhục, từ bi, buông xả hết oán hận phiền não, tức tâm trí luôn được an tịnh dứt nghiệp luân hồi, thong dong trên đường giải thoát:

“Sân si phỏng có điều thêm bận,

Nhẫn nhịn ắt không chuyện kéo dài”.

- Hai câu kết (7 và 8) : Đức Thầy kêu gọi những ai còn mê đắm trong bể hồng trần hãy sớm giác tỉnh quay về nẻo Đạo. Đồng thời lo trang bị cho mình có đủ phương tiện hầu thoát ly cảnh trần ai sầu khổ:

“Tiếng gọi hồn mê hồn được giác,

Phải toan sắm sửa rứt trần ai”.

- Tóm lại, đại ý bài 3: “Chữ tài thường gặp chữ tai” là định luật trong đời, ít ai tránh khỏi. Đức Thầy kêu gọi khách trần sớm thức tỉnh nương về nẻo Đạo, tu rèn tâm trí diệt sạch lòng mê si thù hận, nhẫn nhục từ bi để dứt nghiệp trái oan hầu bước lên bờ giác, vượt khỏi vòng trần ai sầu khổ.

CHÚ THÍCH :

NÀN TAI: Gặp nhiều tai nạn, gian lao vất vả.

TRỤY LẠC: Sa ngã vào chỗ thấp hèn, trà đình tửu điếm, tiêm nhiễm tửu, sắc, tài, khí:

“Gặp hồi trụy lạc đạo càng xa”.

(Nghĩ Việc Huyền Ca)

PHONG TRẦN: Gió bụi. Ý chỉ cõi đời đầy nhớp nhơ, gian lao vất vả.

“Đã đày vào kiếp phong trần”(Kiều). Đức Thầy cũng từng bảo:

“Kẻo kiếp phong trần vày gió dạn sương”.

CHỐN GỐC GAI: Nơi có nhiều gian lao khổ sở, cạm bẫy chông gai, ai vướng vào khó gỡ ra:

“Đường gai gốc thiên sơn vạn hải”.

(Xuân Hạ Tác Cuồng Thơ)

TỈNH TÂM: Lòng thức tỉnh sáng suốt, hết mê lầm.

TẦM LẼ THẲNG: Tìm ra giáo pháp đúng chơn lý mà nương theo

RÈN TÁNH: Sửa đổi tâm tánh cho được sáng suốt thuần chánh không còn nghĩ tưởng việc quấy ác tà vạy. Đức Thầy từng khuyên:

“Tu rèn tâm trí cho mình,

Tánh kia thành kiếng phỉ tình chùi lau”.

GẶP ĐÀNG NGAY: Thấu đạt được con đường đạo đức chơn chánh.

SÂN SI: Sân hận và mê si, hai điều ác trong ý nghiệp, cũng là hai món phiền não trong ngũ độn sử. Sân si còn có nghĩa tánh hay giận hờn cãi vã, cưu thù kết oán.

PHỎNG CÓ: Sẽ có, ắt có.

NHẪN NHỊN: Nhịn nhục trước sự khó khăn thử thách, nín lặng khi đối cảnh hơn thua, cãi vã, chưởi mắng để đem lại sự hoà khí an vui. Đây là phương cách trừ tính nóng giận:

“Và nhẫn nhịn đừng ham tranh luận”( Q.5).

HỒN MÊ: Tinh thần mê muội, tối tăm lầm lạc. Chỉ cho các giới chúng sanh.

GIÁC: Tỉnh ngộ sáng suốt, hết mê lầm. Giác đồng nghĩa với trí tuệ và Phật: “Phật là giác giả, giác giả là tỉnh giả”( Đức Thầy). Giác là từ đối lập với mê. Giác là Phật là giải thoát an vui, mê là chúng sanh, là luân hồi sanh tử.

CHÁNH VĂN (Bài 4)

“Trần-ai chỉ có thú phong-lưu,

Tranh-đấu thành ra mãi oán cừu.

Chung cuộc chỉ mang câu thất vọng,

Xong đời ghi chất mối sầu ưu.

Cổ kim máy tạo nhiều huyền-bí,

Lão ấu xây vần lắm mẹo mưu.

Cũng chẳng cướp xong quyền võ-trụ,

32. Mà còn đeo đắm thú phong-lưu”.

LƯỢC GIẢI :

- Hai câu mở đề (1 và 2), ý nói phần đông người sống trong cõi trần chỉ xem sự cao sang sung sướng là hơn hết, nên cứ lo đấu tranh giành giựt lẫn nhau. Nhưng chính vì tranh đấu mà vướng lấy hận thù, hết kiếp nầy sang kiếp khác:

“Trần ai chỉ có thú phong lưu,

Tranh đấu thành ra mãi oán cừu”.

- Hai câu trạng (3 và 4) nhận rằng sự đấu tranh trả thù kết oán ấy mấy ai được toại nguyện mà chỉ thấy thất vọng là nhiều. Mãi đến ngày giã biệt cõi đời vẫn còn ôm theo một khối sầu lo hận tủi:

“Chung cuộc chỉ mang câu thất vọng,

Xong đời ghi chất mối sầu ưu”.

- Hai câu luận (5 và 6): Xưa nay luật xây vần của tạo hóa rất sâu mầu khó tả. Còn sự tính toan, mưu xảo của con người cũng chẳng vừa. Họ dùng đủ kế sách gian ngoa để đạt được kỳ vọng, song ngày kết cuộc đâu chẳng ra đâu:

“Cổ kim máy tạo nhiều huyền bí,

Lão ấu xây vần lắm mẹo mưu”.

- Hai câu kết (7 và 8): ý cho biết dù loài người có trăm mưu ngàn kế cũng không thể thay được thiên nhiên vũ trụ hay đi ngược lý vô thường :“Thành, Trụ, Hoại, Không”. Thế mà sao họ vẫn còn mê đắm trò phong lưu ảo ảnh làm ?

“Cũng chẳng cướp xong quyền võ trụ,

Mà còn đeo đắm thú phong lưu”.

- Đại ý bài 4 muốn nói nhân loại sống trên cõi đời vì muốn chiếm hữu sự cao sang quyền quí mà phải đấu tranh gây thù kết oán, để ngày chung cuộc cũng không một ai đạt được kỳ vọng, lại còn ôm mối hận sầu miên viễn. Luật tạo hoá tuy vô hình, nhưng rất công minh thực tế, không một chúng nhân nào làm ngược lại được. Thế sao người đời chẳng sớm thức tỉnh lánh xa tuồng huyễn hóa ?

CHÚ THÍCH:

PHONG LƯU: Hào hoa phong nhã. Nghĩa bóng chỉ người hay chơi bời phóng túng . Thú phong lưu là thú ăn chơi trụy lạc: “Bình Khang là xóm phong lưu” (Cổ thi).

TRANH ĐẤU: Cũng gọi là đấu tranh, có nghĩa là giành giựt tranh chiến với nhau, giữa hai người, hai phe nhóm hoặc hai nước để giành giựt quyền lợi về mình.

OÁN CỪU: Cũng gọi là cừu oán. Có nghĩa giận ghét, thù hằn với nhau.

THẤT VỌNG: Điều mong muốn mơ ước không thành.

SẦU ƯU: Buồn rầu lo lắng.

CỔ KIM: Xưa và nay.

MÁY TẠO: Cơ trời, luật tạo hóa. Đức Thầy có câu:

“Huyền cơ máy tạo xây vần”. Hoặc là:

“Quyết xây máy tạo gánh gồng chưa yên”(Tự Thán).

HUYỀN BÍ: Huyền diệu sâu kín:

“Ta ra sức viết câu huyền bí”.(GMTK, Q.4)

LÃO ẤU: Già trẻ, nam nữ.

VÕ TRỤ: Cũng viết là vũ trụ. Khắp cả không gian và suốt thời gian. Nói chung là chỉ trời đất, tinh tú và vạn vật. Đức Thầy có câu: “Cả vũ trụ khắp cùng vạn vật”.

CHÁNH VĂN (Bài 5)

“Phong-lưu nào phải gọi người ngoan,

Sa ngã biến nên kẻ khốn nàn.

Ngày đến, đến đi đâu kéo ngược,

Năm về, về mãi chẳng ngừng ngang.

Tuổi già thân yếu đa sầu cảm,

Tóc bạc mình ve lắm rộn-ràng.

Biết được trần-gian là mộng huyễn,

40. Tử thần sửa soạn kéo vào quan”.

LƯỢC GIẢI

- Hai câu mở đề (1 và 2) ý cho biết con người ở đời, sống với nếp sống cao sang quyền quí cũng chưa phải là người khôn ngoan, vì bị sa ngã vào vòng trụy lạc, gây tạo nhiều tội lỗi, rồi sẽ phải vương lấy tai nàn thống khổ:

“Phong lưu nào phải gọi người ngoan,

Sa ngã biến nên kẻ khốn nàn”.

- Cặp trạng (3 và 4): Ngày giờ đến rồi đi , mãi mãi không bao giờ đảo ngược; năm tháng xoay chuyển cũng thế, tuy thấy rất chậm, song vẫn vận hành theo định luật chớ không khi nào dừng lại:

“Ngày đến, đến đi đâu kéo ngược,

Năm về, về mãi chẳng ngừng ngang”.

- Hai câu luận (5 và 6) ý nói : Mỗi người sanh ra thì lớn lên rồi tất phải già. Cái thân già nua tất phải đau yếu và hay nóng nảy sanh sự hờn duyên tủi phận, ít khi nào được yên vui thư thái. Lại thêm xác thể của người già thì tóc bạc, răng long, lưng cong gối mỏi, thân hình gầy ốm, thường hay gặp nhiều việc bận rộn, khó khăn:

“Tuổi gìa thân yếu đa sầu cảm,

Tóc bạc mình ve lắm rộn ràng”.

- Hai câu kết đề (7 và 8): Mỗi chúng sanh có mặt trong cõi trần là do nghiệp mê ràng buộc, rồi tham chấp xác thân nầy là thật, và chấp vạn vật còn mãi trong thế gian. Chẳng ngờ nó thay đổi từ sát na, hết tuổi xuân xanh tới già nua cằn cổi, kế bịnh rồi chết. Một khi ta nhận ra kiếp người là ảo mộng thì lưỡi hái tử thần kề bên, và chiếc quan tài cũng chờ trực đưa ta về cõi chết:

“Biết được trần gian là mộng huyễn,

Tử thần sửa soạn kéo vào quan”.

- Đại ý bài 5 nói con người vì ham sống lối phong lưu đài các, ăn chơi trác táng, rồi chịu vô vàn khổ nạn. Thời gian qua, qua mãi chẳng dừng và cái thân tứ đại của ta cũng biến đổi theo định luật sanh, già, bịnh, chết. Khi chúng ta nhận ra được thì quá muộn, bởi tử thần đã trực sẵn một bên.

CHÚ THÍCH :

SA NGÃ: Rơi rớt vào chỗ hư hỏng thấp hèn, ăn chơi trụy lạc.

KHỐN NÀN: Cũng gọi là khốn nạn. Có nghĩa gặp tai nạn, khó khăn, khốn khổ…Ví dụ: Nên thương những kẻ khốn nàn.

MÌNH VE: Thân gầy ốm, thon nhỏ lại.

RỘN RÀNG: Bận rộn nhiều việc.

MỘNG HUYỄN: Cũng gọi là mộng ảo. Mộng là giấc chiêm bao; Huyễn là giả dối không thật có. Ý nói kiếp sống con người, và mọi cảnh vật vinh sang phú quí đều là tạm giả, không bền chắc lâu dài. Ví như chiêm bao tối còn sáng mất. Kinh Quán Vô Lượng Thọ có câu: “Cả thảy sự vật trong đời, có rồi cũng mất, giống như giấc chiêm bao, không thật. Lại cũng như tiếng dội, vang lên rồi hết (Giác liễu nhất thiết pháp, du như mộng, như hưởng).

Đức Thầy nay từng chỉ bảo (trong bài Cảm tác):

“Gẫm cuộc thế chẳng qua tuồng mộng ảo”.

Nên Ngài từng kêu gọi (bài Hai Mươi Tháng Chạp):

“Dương gian mau tỉnh trong tràng mộng,

Tầm kiếm nơi nào Đạo siêu cao”.

TỬ THẦN: Thần chết. Vì cái chết làm cho con người mất mạng nên ai cũng ghê sợ, coi nó như vị thần đến bắt hồn, khiến cho xác thể phải chết. (Tích “Trốn tử thần”)…

Theo giáo lý nhà Phật chỉ có người tu hành khi chứng Đạo vào Niết Bàn, Cực lạc thì:

“Tử thần kia đấu dám bắt hồn,

Thoát luân chuyển khỏi đeo khổ tử”( Q.5).

KÉO VÀO QUAN: Liệm vào quan tài, tức là cái hòm đựng xác người đã chết đem đi chôn.

Thời xưa tại huyện Ngô, tỉnh Giang Tô (Trung Hoa), có một ngôi chùa hiệu là Tô Châu, sư trụ trì là Viên Thủ Trung, đã tu hành lâu năm và chứng đạo. Bình nhựt, Sư thường bày trên án thư một cái quan tài bằng gỗ bạch đàn, dài độ 3 tấc, có nấp đậy mở được. Hôm nọ, có ông khách đến viếng chùa, thấy vậy liền cười, hỏi:

- Sư chế ra cái nầy dùng để làm gì ? Sư ôn tồn đáp:

- Con người có sống tức có chết, khi chết rồi phải vào ngay cái nầy. Tôi thật lấy làm lạ, người đời ai cũng chỉ biết lo sao cho mình chóng đạt phú quí, công danh, tài sắc…bao nhiêu thị hiếu lo buồn chi phối, thân tâm phải vất vả suốt đời, chẳng nghĩ đến cái chết là gì !

Như tôi đây mỗi khi có việc không được như ý, tôi liền cầm lấy cái nầy mà ngắm, tức khắc tâm được yên ổn và muôn nghìn tư lự, buồn phiền đều tan sạch như hư không.

Cái quan tài nhỏ nầy đủ thay cho lời giáo huấn và giới răn của bậc nghiêm sư. Chính nó là một tấm gương sáng, một bài học quí giá được để ngay trước mặt, hai bên để nhắc nhở chúng ta vậy !

CHÁNH VĂN (Bài 6)

“Kéo vào quan-quách biết bao người,

Cảnh sống sum-vầy phỏng mấy mươi ?

Lắm lúc đua chen vui lẫn giận,

Nhiều khi vùng-vẫy khóc pha cười.

Tuồng đời chuốt-ngót cho xong tiếng,

Cuộc thế trau-giồi mượn tấc hơi.

Nín thở nằm ngay không cựa quậy,

48. Xót thương con trẻ khóc đôi lời”.

LƯỢC GIẢI :

- Hai câu khai đề (1 và 2), ý nói xưa nay nhân loại sống trong trần, sự an vui sum hiệp của mỗi gia đình chẳng được bao lâu rồi thì kẻ trước người sau, ai ai cũng phải đi vào cõi chết:

“Kéo vào quan quách biết bao người,

Cảnh sống sum vầy phỏng mấy mươi ?”.

- Hai câu trạng (3 và 4), ý cho biết thời gian chung sống trong gia đình, giữa thân bằng quyến thuộc, cha con chồng vợ, bao cảnh vui buồn thương xót xảy ra, không một gia đình nào vượt khỏi:

“Lắm lúc đua chen vui lẫn giận,

Nhiều khi vùng vẫy khóc pha cười”.

- Hai câu luận (5 và 6) nói kiếp sống của mỗi người chẳng khác nào một tuồng hát, luôn có sự tính toan lo nghĩ: Nào xoay trở làm sao cho mình có tiền của ruộng vườn, tước quyền danh vọng, nào trau giồi chưng diện, ăn sang mặt đẹp, con cháu đầy nhà. Sự hưởng thụ ấy chẳng qua là ta còn trong hơi thở, song một khi hơi thở dứt đi thì mọi việc đều thôi:

“Tuồng đời chuốt ngót cho xong tiếng,

Cuộc thế trau giồi mượn tấc hơi”.

- Hai câu kết (7 và 8), ý nói lúc sống còn ai cũng lo tranh đấu mạnh được yếu thua, tham cầu bảo thủ những vật chất phù hoa. Một khi số vô thường gõ cửa thì mọi vật đều buông, chỉ còn nghe những tiếng nấc nghẹn của thân bằng quyến thuộc khóc than thương tiếc:

“Nín thở nằm ngay không cựa quậy,

Xót thương con trẻ khóc đôi lời”.

- Đại ý bài 6 diễn tả kiếp sống của nhân sanh, có mấy ai được an vui mãi mãi, chỉ thấy bao sự đau buồn giận tức bao vây dồn dập. Cho dù ta có ngôn ngữ khéo khôn hay chen lấn cho cuộc sống còn, nhưng đến khi trút hơi thở cuối cùng thì những cái gì có hình tướng đều tan biến, chỉ còn nghe những tiếng nấc than rên khóc của người thân.

CHÚ THÍCH :

QUAN QUÁCH: Quan là cái hòm lớn; Quách là cái hòm nhỏ. Nói chung, quan hay quách cũng là cái hòm để liệm xác chết vào đó rồi khiêng đi chôn.

CHUỐT NGÓT: Trau chuốt ngọt ngào. Đây chỉ lời nói khéo léo khiến người khác dễ cảm mến và tin tưởng.

MƯỢN TẤC HƠI: Hơi thở rất ngắn ngủi yếu ớt. Người ta nhờ hơi thở mà sống.

Xưa, có lần Đức Phật hỏi chư đệ tử:

- Kiếp sống của con người là bao lâu ? Vị thứ nhứt đứng lên bạch:

- Theo con nghĩ kiếp sống của con người rất ngắn ngủi, chừng một năm thôi.

Vị thứ nhì nói :

- Bạch Phật, kiếp sống của con người chỉ một ngày thôi !...

Phật đáp:

- Hiểu như vậy đều chưa đúng ! Tới vị đệ tử cuối cùng đứng lên nói:

- Bạch Đức Thế Tôn, theo con nghĩ kiếp sống của mỗi người chỉ qua một hơi thở thôi. Vì còn thở là sống mà hết thở là chết.

Phật gật đầu đồng ý và nói :

- Đúng thế, vậy các ông rán hành đạo kịp trước khi chết.

Cũng theo ý nầy, nay Đức Thày khuyên các tín đồ:

“Phải rán tu đặng mà chết,

Chớ đừng để chết đến mà chẳng có tu”.

KHÔNG CỰA QUẬY: Nằm yên không động đậy, nhúc nhích. Đây chỉ cho người chết.

CHÁNH VĂN (Bài 7)

“Đôi lời kể lại nỗi hàn-huyên,

Ma lớn chay to phí lắm tiền.

Tưởng vậy xác-thân đa hạnh-phúc,

Nào hay hồn-phách lắm oan-khiên.

Thiên-đường siêu-thoát thời thong-thả,

Địa-ngục trầm-luân ắt đảo-điên.

Nên chọn một nơi thanh-tịnh ấy,

56. Rứt trần bất nhiễm mới là yên”.

LƯỢC GIẢI :

- Hai câu mở đề (1 và 2), ý nói thông thường trong gia đình nếu có một người chết thì thân quyến, con cháu khóc than kể lể thảm thiết. Việc tang ma được tổ chức tế lễ linh đình, sát sanh hại vật để cúng tế chỉ tổn tiền của, chớ không đem lại lợi ích gì:

“Đôi lời kể lại nỗi hàn huyên,

Ma lớn chay to phí lắm tiền”.

- Đến 2 câu trạng (3 và 4): Người ta quan niệm việc tổ chức đám tang long trọng là được xóm làng khen ngợi, gia tộc vinh vang. Nào ngờ làm như thế, chẳng những tốn hao tiền của và mê tín dị đoan, lại còn khiến cho người chết mang nghiệp sát hại mà phải luân chuyển báo đền kiếp nầy sang kiếp khác:

“Tưởng vậy xác thân đa hạnh phúc,

Nào hay hồn phách lắm oan khiên”.

- Cặp luận (5 và 6) : Đức Thầy phân tách hai cảnh giới Thiên đường và Địa ngục, nếu ai biết giác ngộ tu hành thương người mến vật, bố thí phóng sanh, tránh nghiệp sát hại, khi chết được siêu thoát lên thiên đường hưởng sự tiêu diêu khoái lạc. Còn kẻ nào mãi mê tín, sát sanh hại vật cúng tế người quá vãng, tất bị nghiệp báo sa đọa vào cảnh giới địa ngục chịu hành phạt vô cùng khổ sở:

“Thiên đường siêu thoát thời thong thả,

Địa ngục trầm luân ắt đảo điên”.

- Hai câu kết (7 và 8): Đức Giáo Chủ khuyến tấn hành giả nên chọn con đường hành thiện, tránh ác để được siêu thoát về thiên đường hưởng cảnh trong sạch an vui. Đồng thời, khuyên tránh xa con đường địa ngục bằng cách chừa nghiệp ác và dứt lòng đắm nhiễm hồng trần:

“Nên chọn một nơi thanh tịnh ấy,

Rứt trần bất nhiễm mới là yên”. Và Ngài cũng nói:

“Cư trần bất nhiễm là người Thánh,

Lẫn tục đừng mê chứng bậc hiền”.

- Đại ý bài 7 Đức Thầy khuyên khi gia đình có người từ trần, không nên than khóc kể lể hay bày tiệc linh đình. Vì làm thế chẳng có ích chi, lại còn khiến cho người chết phải mang thêm nghiệp quả. Hãy nhận rõ địa ngục là nơi đầy khổ não, đen tối cần nên xa lánh. Còn Thiên đường là nơi siêu thoát thong dong, nhà tu nên chọn nơi cao khiết đó mà tiến thân.

CHÚ THÍCH :

HÀN HUYÊN: Ấm và lạnh, tức lời hỏi thăm sức khỏe và sự làm ăn sanh sống khi gặp nhau. Câu “ Đôi lời kể lại nỗi hàn huyên”, có nghĩa vừa khóc vừa kể việc người chết lúc còn sống đối với mình.

MA LỚN CHAY TO: Tổ chức cuộc tang ma long trọng. Từ xưa, khi trong nhà có người chết các nhà giàu thường tổ chức đám tang rất rình rang, như: giết bò heo đãi đằng cúng tế, trống kèn lễ nhạc, mời thỉnh các thầy nhưn- bông tụng kinh cầu siêu, hát Phật hoặc đốt giấy tiền vàng bạc, xá phướn lầu kho…Xét ra các tục lễ ấy không có ích chi và cũng chẳng đúng chơn lý của Đạo Phật.

HẠNH PHÚC: Được vận may phúc tốt, mọi việc đưa đến như ý. Chính hạnh phúc là cái tốt lành trong luân lý và lý tưởng đạo đức. Cổ thi có câu: “Tìm chơn hạnh phúc thoát đường trái oan”. Đức Thầy nay cũng nói:

“Biết làm sao gieo đạo khắp đại đồng,

Đưa nhơn loại đi vào vòng hạnh phúc”.

(Không Buồn Ngủ)

HỒN PHÁCH: Phần khôn biết của con người. Lão Giáo và Khổng Giáo gọi là hồn phách hay là hồn vía. Phật Giáo gọi là thần thức, hữu hay ấm. Người ta thường nói “bay hồn khiếp vía” hay “hồn bay phách tán”.

OAN KHIÊN: Mối thù từ kiếp trước kéo tới kiếp nầy, có khi phải tới kiếp sau nữa. Ý nói: nếu ta giết hại người hay sanh vật đều bị nghiệp quả báo đền. Đức Thầy bảo (bài Hoài Cổ):

“Ta bà thật cảnh ưu phiền,

Duyên trần cấu kết oan khiên báo đền”.

THIÊN ĐƯỜNG: Cõi Trời hay cảnh Tiên, đối lập với trần gian hay địa ngục. Thiên đường ở đây chỉ cảnh giới siêu thoát. Đức Thầy có câu:

“Lam kiều hữu lộ vắng hoe,

Ngục môn không cửa mà hè nhau đi”.

(Để Chơn Đất Bắc)

ĐỊA NGỤC: Có rất nhiều nghĩa:

1. Bất lạc, bất khả lạc. Ấy là nơi chẳng vui, chẳng có thể vui được, vì có đủ mọi thứ khổ.

2. Bất khả cứu tế: Không thể cứu cho thoát khỏi, vì cảm ứng cái việc đã làm.

3. Âm minh: Nơi tối tăm, chúng sanh ở cảnh ấy không hề nghe biết đạo lý, chánh pháp.

4. Địa ngục: Cảnh ngục thất, cảnh hành hạ ở dưới đất.

Địa ngục là một trong sáu nẻo luân hồi, là một trong lục thú. Vị trí của nó hoặc ở dưới đất, hoặc ở kẹt núi, hoặc theo sông rạch, có khi ở biển cả hay đồng nội.

Người bị đọa vào địa ngục là lúc sống phạm các tội nặng như 10 điều ác hoặc ngũ nghịch.

TRẦM LUÂN: Chìm đắm trong sáu nẻo luân hồi.

RỨT TRẦN: Buông bỏ hết nghiệp duyên trần cấu trong cõi trần, như : lục trần, lục dục.

BẤT NHIỄM: Chẳng còn ô nhiễm (tửu, sắc, tài, khí) hay các vật chất như danh, lợi, tình…

CHÁNH VĂN (Bài 8)

“Mới là yên-ổn lánh trần-gian,

Chí nguyện tiêu-diêu cảnh Phật-đàng.

Diệu-pháp chuyển thân vô sự thế,

Huyền-thông hóa kiếp chẳng lo toan.

Tâm linh mắt thánh xem ba cõi,

Tánh hiển tai thần lóng bốn phang.

Phổ-tế chúng sanh qua bể khổ,

64. Di-Đà miệng niệm lánh trần-gian”.

LƯỢC GIẢI :

- Hai câu mở đề (1 và 2) có liên quan với bài trước. Ý nói người tu được siêu thoát về cảnh Tiên Phật mới được yên vui tự tại. Song muốn thành đạt phải lập chí lập nguyện sâu dầy, bền chắc mới mong kết quả:

“Mới là yên ổn lánh trần gian,

Chí nguyện tiêu diêu cảnh Phật đàng”.

- Cặp trạng ( câu 3 và 4) : Đức Thầy kêu gọi hành giả cần nương theo giáo pháp cao sâu huyền diệu của Tổ Thầy đã đạy mà sửa đổi tâm chúng sanh trở thành tâm Phật Thánh, tức tâm trí chẳng còn vướng bận việc thế trần. Và chuyển hóa kiếp sống phàm phu trần trược thành pháp thân thường trụ, lòng dứt sạch phiền não tính toan, tức biển tâm sẽ thanh tịnh mà an trụ nơi tịch tịnh Niết bàn:

“Diệu pháp chuyển thân vô sự thế,

Huyền thông hóa kiếp chẳng lo toan”.

- Hai câu luận (5 và 6) ý dạy: Khi người tu chuyển hóa thân tâm phàm phu ra tâm Phật Thánh rồi sẽ đắc được 6 pháp thần thông, tức mắt thấy suốt ba cõi sáu đường không một vật nào ngăn che, tai nghe suốt các thứ tiếng của muôn loài khắp bốn phương thế giới, không sót một tiếng động nào:

“Tâm linh mắt thánh xem ba cõi,

Tánh hiển tai thần lóng bốn phang”.

- Hai câu kết đề (7 và 8): Đức Thầy dạy người tu phải trải qua ba giai đoạn: Tự giác, Giác tha và Giác hạnh viên mãn. Nên khi hành giả đạt thông huyền diệu thì có trách nhiệm phổ độ các giới chúng sanh giác ngộ tu hành. Vậy chúng sanh nào muốn vượt khỏi bể trần thống khổ, hãy sớm chuyên tâm niệm Phật làm lành tất được kết quả:

“Phổ tế chúng sanh qua bể khổ,

 Di Đà miệng niệm lánh trần gian’.

- Đại ý bài 8: Đức Thầy kêu gọi hành giả nào muốn tiến đến cảnh an vui tịch tịnh của Tiên Phật, trước hết phải nương giáo pháp để chuyển hóa thân tâm từ phàm phu ra thân tâm Phật Thánh, chuyển phiền não thành bồ đề, chuyển mê ra giác,... tất được 6 pháp thần thông. Đó là phương pháp tự lực cứu cánh (Thiền tông). Đức Thầy còn dạy thêm pháp tu tha lực cứu cánh, tức là pháp làm lành niệm Phật để nhờ tha lực của Phật A Di Đà tiếp độ mình thoát khỏi luân hồi sanh tử một cách trọn vẹn.

CHÚ THÍCH :

CHÍ NGUYỆN: Ý muốn và chí quyết định làm một việc gì cho được kết quả. Đây là một trong ba đức tánh: Tín, Nguyện, Hành. Người tu phải có chí nguyện bền bỉ và cương quyết cho đến ngày thành công, chẳng để một trở ngại nào làm lay chuyển sự tu của mình, Đức Thầy hằng khuyên: “Trên dưới một lòng chí nguyện tu”.

TIÊU DIÊU: Cũng viết là tiêu dao, có nghĩa thong thả tự tại, không gì ràng buộc được. Đức Thầy cho biết:

“Tiêu diêu đạo đức luận bàn,

Vân du võ trụ thanh nhàn biết bao”(Hoài Cổ).

CẢNH PHẬT ĐƯỜNG: Nhà Phật, cõi Phật hay xứ Phật. Đây chỉ cảnh Niết Bàn hay Cực Lạc.

DIỆU PHÁP: Pháp môn mầu nhiệm, tối thắng, không thể suy xét bàn luận cùng tột được. Đây cũng là phù hợp với tên bộ kinh “Diệu pháp Liên Hoa”. Sự mầu nhiệm ấy tạm chia làm hai phần:

1. Diệu pháp thuyền: Diệu pháp ví như chiếc thuyền, có diệu năng đưa chúng sanh ra khỏi biển khổ sanh tử.

2. Diệu pháp đăng: Diệu pháp ví như ánh đèn soi sáng thế gian khỏi bị hắc ám: “Diệu huyền chơn lý noi đường sáng” (Bài 2 trên).

CHUYỂN THÂN: Tu tập chuyển xác thân giả tạm trở thành chơn thật. Pháp Bảo Đàn Kinh có dạy cách chuyển thân:

Chuyển bát thức thành tứ trí và chuyển tứ trí thành tam thân như sau: Năm thức đầu (nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân) chuyển thành “ Thành sở tác trí”; Ý thức (thức thứ 6) chuyển thành “Diệu quan sát trí”; Mạt na thức(thức thứ

7) chuyển thành “Bình đẳng tánh trí” và A lại da thức/Hàm tàng thức (thức thứ 8) chuyển thành “Đại viên cảnh trí”. Rồi lại dùng Thành sở tác trí và Diệu quan sát trí chuyển thành “Thiên bá ức hóa thân”, Bình đẳng tánh trí chuyển thành“Viên mãn báo thân”, Đại viên cảnh trí chuyển thành “Thanh tịnh pháp thân”.

Đức Thầy nay cũng dạy (bài Hoài Cổ:

“Tính xong món nợ lần khân,

Thoát vòng cương tỏa pháp thân nhẹ nhàng”.

VÔ SỰ THẾ: Chẳng còn ô nhiễm chứa chấp việc thế tục. Đức Thầy từng dạy: Người niệm Phật muốn chứng thành Phật quả thì:

“Chẳng còn vướng víu chi cuộc lợi danh tài sắc, nhìn cõi đời chẳng bao giờ sanh lòng luyến ái”.

HUYỀN THÔNG: Sự thần thông huyền diệu. Chỉ cho 6 phép thần thông, như lời Đức Thầy:

“Ngày nào đắc được lục thông,

Vớt hồn cha mẹ Tổ tông bảy đời”.

HÓA KIẾP: Đổi kiếp sống phàm phu trở thành Phật Thánh, đúng theo lời Đức Thầy đã dạy: “Thiền định đặt làm thể, trí tuệ đặt làm mạng, linh hồn nhập liên hoa siêu sanh vào cõi Niết bàn”.

Hoặc là:

“Cư trần bất nhiễm là người Thánh,

Lẫn tục đừng mê chứng bậc hiền”.

(Luận Việc Tu Hành)

Cũng như Ngài Trần Huyền Trang khi sắp thấu đạt Tam Tạng Kinh điển tức phải bỏ thân phàm tục chỉ còn Phật thân…

HẾT LO TOAN: Không còn bị phiền não (tham, sân, si) làm bận rộn tâm trí.

TÂM LINH: Tâm trí linh diệu sáng suốt, tức chỉ cái chơn tâm diệu minh sẵn có của mỗi người. Đức Thầy có câu: “Nếu ai biết sửa tâm linh mới mầu”( Q.3).

MẮT THÁNH: Cặp mắt của người tu khi chứng từ Thánh quả A-la-hán trở lên, tức đắc lục thông, ở đây chỉ đề cập phần nhãn thông. Mắt thấu suốt mười phương, ba cõi, không vật nào ngăn che được. Đức Thầy cho biết:

“Cặp mắt Thánh dòm xem tứ hải,

Thương hồng trần muợn xác tái sanh”.

(Diệu Pháp Quang Minh)

BA CÕI: Nghĩa của chữ Tam giới: Dục giới, Sắc giới và Vô sắc giới.

TÁNH HIỂN: Nghĩa của chữ kiến tánh; chỉ người tu khi kiến diện chơn tánh hay chứng quả Phật.

TAI THẦN: Nghĩa của chữ thiên nhĩ thông, tức tai nghe hết các tiếng muôn loài và khắp mười phương rất rõ ràng, không hề thiếu sót.

BỐN PHANG: Bốn phương hướng, ở đây chỉ cho khắp cả võ trụ vạn hữu.

PHỔ TẾ: Phổ độ và cứu tế. Nghĩa của chữ Bồ tát, tức bậc có lòng từ bi đem mọi vật sở hữu cứu giúp và phổ độ khắp chúng sanh, khiến họ được lợi ích an vui và giác ngộ tu hành. Do câu: “Bồ giả phổ giả, tát giả tế giả. Cứu nhơn chi cấp, tế nhơn chi nguy, nãi thị Bồ tát”. Đức Thầy có câu ( bài “Say”):

“Say đạo huyền vi nước tịnh dương,

Say câu bồ tát rưới cho thường”.

BỂ KHỔ: Sự khổ của chúng sanh sống trong cõi Ta bà rất nhiều, mênh mông như bể cả. Câu “qua bể khổ” có nghĩa vượt khỏi cảnh trần khổ trong cõi Ta bà. Đức Thầy từng khuyên:

“Trong biển khổ mau mau tránh khổ,

Rán tầm vào đến chỗ an cư” (Thiên Lý Ca).

DI ĐÀ MIỆNG NIỆM: Trì niệm sáu chữ “Nam Mô A Di Đà Phật”(Tu theo pháp môn Tịnh độ).

CHÁNH VĂN (Bài 9)

“Trần-gian khói lửa với đao binh,

Chư Phật sớm bày phép hiển-linh.

Cứu khổ nam-mô vô lượng phước,

Diệt nàn tu-rị hữu thiên kinh.

Sóng xao dương-thế nhiều cay đắng,

Gió cuốn trần-gian nỗi bất bình.

Tín-nữ thiện-nam gìn mối đạo,

72. Dầu cho lăn-lóc rán kiên-trinh”.

LƯỢC GIẢI :

- Hai câu mở đề (1 và 2): Đức Thầy cho biết hiện tình khắp cõi trần đang gặp khổ nạn đao binh nước lửa dồn tấp. Ngài cũng như chư Phật vì lòng từ bi mới lâm phàm khai Đạo, dùng mọi phương tiện khéo mầu để giải khổ cho cả chúng sanh:

“Trần gian khói lửa với đao binh,

Chư Phật sớm bày phép hiển linh”.

- Hai câu trạng (3 và 4): Với thời Hạ nguơn mạt pháp, pháp môn niệm Phật là mầu diệu hơn hết. Chỉ có sáu chữ Nam Mô A Di Đà Phật, nếu ai cố gắng trì hành tất được thoát khổ, tiêu tan mọi tai nạn và được vô lượng phước đức. Từ xưa, trong ngàn kinh muôn sách, cũng đều dạy như thế:

“Cứu khổ Nam mô vô lượng phước,

Diệt nàn tu rị hữu thiên kinh”.

- Cặp luận ( câu 5 và 6): Ý cho biết từ nay diễn tiến đến ngày chung cuộc, chúng sanh phải đương đầu với bao điều đắng cay khổ nạn, bao việc lấn áp bất bình, dù thiên tai hay nhân tạo đều do nghiệp quả của chúng sanh gieo rắc, giờ đây phải thụ hưởng;

“Sóng xao dương thế nhiều cay đắng,

Gió cuốn trần gian nỗi bất bình”.

- Hai câu kết (7 và 8): Đức Thầy kêu gọi thiện nam tín nữ trên đường tu tiến phải nhất tâm gìn tròn mối Đạo. Dù gặp nhiều gian lao khổ khó, tai nạn dập dồn hay lắm chông gai thử thách, nhà tu cũng rán kiên tâm nhẫn nhục vượt qua để gìn tròn tiết tháo đối với đạo pháp và Thầy Tổ:

“Tín nữ thiện nam gìn mối đạo,

Dù cho lăn lóc rán kiên trinh”.

- Đại ý bài 9, Đức Thầy cho biết: Bởi nghiệp tham sân, sát hại của chúng sanh gây tạo từ trước, giờ đây phải gặt lấy quả thiên tai địa ách, nước lửa đao binh. Vì lòng từ bi, thấy chúng sanh đang lâm vào cảnh khổ, Đức Thầy chuyển thân độ thế. Ngài truyền dạy pháp tu niệm Phật, là pháp tu huyền diệu, tối thắng, nếu ai trì hành tất giải được nghiệp cũ, vừa tạo được vô lượng phước đức vừa bước sang bờ giải thoát.

Song từ đây đến ngày kết cuộc, nhà tu phải đương đầu với bao tai biến hãi hùng, chông gai thử thách. Hành giả cần kiên tâm nhẫn nại, vững chí vượt qua mới đạt thành ý nguyện:

“Mang giày nhẫn nhục leo chong,

Mặc y tinh tấn, đeo cung đại hùng”(Thanh Sĩ).

Có thế hành giả mới hái lấy quả tốt lành của Đạo.

CHÚ THÍCH :

HIỂN LINH: Pháp hiển linh là pháp mầu diệu, linh hiển và dễ tu dễ chứng đắc.

NAM MÔ: Do Phạn ngữ Namah. Hán dịch là qui mạng và cứu ngã, tức lòng mình rất tôn kính nương theo Đức Phật và cầu Ngài cứu độ. Nên chữ Nam mô cũng có nghĩa như chữ qui y, Đức Thầy thường dạy:

“Nam mô Thích Ca Như lai,

Ta Bà Giáo chủ xin Ngài chứng minh” (Q.5).

VÔ LƯỢNG PHƯỚC: Phước đức không thể đếm lường được. Ý nói người chí tâm niệm Phật và hành thiện, tránh ác, bố thí giúp đời vô trụ tướng thì đặng gặp kết quả vô lượng phước đức:

“Giúp đời đừng đợi trả ơn,

Miễn tròn bổn phận hay hơn bạc vàng”( Q.3)

DIỆT NÀN: Dứt hết tai nạn thống khổ.

TU RỊ: Vốn rút từ một câu chú trong kinh Phật mà các nhà tu hằng niệm. Tụng cho đủ là “tu tu rị” hoặc “tu đa rị”. Chú nầy có hiệu lực làm tiêu tan mọi tai nàn thống khổ.

TÍN NỮ: Phạn ngữ là Upâsikâ, phiên âm là Ưu-bà- di, dịch là Cận sự nữ. Có nghĩa những người nữ thọ pháp

Tam qui ngũ giới, tu hạnh tại gia, thường thân cận các tự viện lễ Phật nghe Kinh và ủng hộ Tam Bảo.

THIỆN NAM: Phạn ngữ là Upâsaka, phiên âm là Ưu-bà-tắc, Hán dịch là Cận sự nam, thiện túc nam, thanh tín sĩ, cư sĩ. Có nghĩa nguời nam thọ Tam qui ngũ giới, thường thân cận các chùa lễ Phật, nghe Pháp và ủng hộ Tam Bảo.

KIÊN TRINH: Kiên là giữ vững; Trinh là trong sạch. Nghĩa chung là giữ vững lòng trong sạch trước sau như một.

CHÁNH VĂN (Bài 10)

“Kiên-trinh mà chịu lúc nàn tai,

Dầu có gian-nan dạ chớ nài.

Vàng đá bao phen cơn nước lửa,

Chì thau lắm chuyện lúc non hài.

Bền gan chờ đợi ngày sum hiệp,

Gắng chí trông mong bữa tiệc khai.

Thiên địa tuần-huờn gom một mối,

80. Phàm-trần vẹn kiếp kiến Bồng-Lai”.

Nhà thương Chợ-Quán, tháng chạp năm Canh-Thìn.

LƯỢC GIẢI :

- Hai câu khai đề (1 và 2): Đức Thầy khuyến tấn trên đưòng tu tiến dù gặp lắm gian lao khổ nạn, hành giả chẳng nài hà nao núng, lúc nào cũng kiên chí vượt qua:

“Kiên trinh mà chịu lúc nàn tai,

Dẫu có gian nan dạ chớ nài”.

- Hai câu trạng (3 và 4): Ý nói vàng và đá là hai vật cứng, tốt có giá trị cao, dầu đem ngâm nước hay để vào lửa đốt bao nhiêu lần cũng không phai màu, đổi chất. Dụ cho người tu có lòng trung kiên tiết hạnh, dù gặp hoàn cảnh trái nghịch cũng chẳng thay lòng đổi ý.

Còn chì và thau là hai vật yếu mềm, dễ bị hỏng và hư móp, dụ cho hành giả trên đường tu còn non yếu nên dễ thay lòng đổi dạ hoặc thối chuyển:

“Vàng đá bao phen cơn nước lửa,

Chì thau lắm chuyện lúc non hài”.

- Cặp luận (câu 5 và 6) : Ý dạy nhà tu hãy mạnh tin nơi định luật bi hoan, ly hiệp, để kiên gan bền chí trên đưòng tu học cho đến ngày tớ Thầy tôi chúa cùng sum hiệp:

“Bền gan chờ đợi ngày sum hiệp,

Gắng chí trông mong bữa tiệc khai”.

- Hai câu kết (7 và 8) : Ý dạy rằng vạn pháp trong thế gian đều diễn biến theo định luật “Thiên địa tuần huờn châu nhi phục thỉ” và kiếp sống của nhân loại trong cõi hồng trần, nếu ai biết tu sửa cho tròn đạo nghĩa, tất đến ngày kết cuộc sẽ kiến diện cảnh Bồng lai tại thế:

“Thiên địa tuần huờn gom một mối,

Phàm trần vẹn kiếp kiến Bồng lai”.

- Nội dung bài thứ 10: Đức Thầy dạy môn đồ trên đường tu tiến, dù gặp nhiều gian lao thử thách cũng vẫn kiên tâm nhẫn nại vượt qua, rèn luyện cho mình có một tấm lòng vàng son sắt đá, một chí khí kiên cường để:

“Ngóng trông chờ vận thời đưa đến,

Đặng chung cùng một tiệc quỳnh tương”. Vì chính đó là ngày:

“Bốn biển một nhà Cha, Phật, Thánh”.

(Nang Thơ Cẩm Tú)

Hoặc là:

“Khắp hết thế gian thoát chốn tù”.

Và cũng là ngày:

“Bồng lai tại thế non dường sánh”.

CHÚ THÍCH :

NÀN TAI: Cũng viết là tai nàn, tức gặp cảnh nguy hiểm khổ khó.

GIAN NAN: Khó khăn khốn khổ.

CHỚ NÀI: Cũng gọi là chẳng nài hay không nài, đừng ngại. Ví dụ: Dù gặp khổ cũng chẳng nài hà.

VÀNG ĐÁ: Hai vật cứng chắc lâu bền, dù đem ngâm nước bỏ vào lửa đốt bao lâu cũng không biến chất: vàng là vàng, đá là đá. Ý chỉ người tu có lòng bền chắc trước sau như một, không thay lòng đổi dạ.

BAO PHEN: Nhiều lần.

CHÌ THAU: Hai chất mềm yếu dễ chảy, dễ tan và dễ phai lợt. Đây chỉ cho người tu chưa kinh nghiệm già dặn, còn non kém, nên khi gặp thử thách vội thối chí nản lòng.

LẮM CHUYỆN: Nhiều việc xảy đến.

NON HÀI: Yếu đuối nhỏ bé. Chỉ cho người còn non lòng nhẹ dạ, nên khi gặp cảnh khó khăn dễ sang thuyền đổi hướng.

NGÀY SUM HIỆP: Buổi trùng phùng hội ngộ. Đây chỉ lúc người Pháp dời Đức Thầy đi khắp nơi, khiến tớ thầy xa cách; nhưng tin vào định luật hợp tan thì sớm muộn gì thầy trò cũng có ngày trùng phùng tái ngộ.

BUỔI TIỆC KHAI: Ngày ca khúc khải hoàn, tức ngày mọi việc đều thành công kết quả, Đức Thầy có câu:

“Dân được vui nhờ lúc khải hoàn” (Q.4).

THIÊN ĐỊA TUẦN HUỜN: Do câu: “Thiên địa tuần huờn châu nhi phục thỉ”( Luật trời đất, hễ xoay giáp vòng thì trở lại mối đầu).

“Chờ thiên địa châu nhi phục thỉ,

Như đời xưa có gả Tử Phòng.

Xem thời cơ người đã rõ thông,

Dùng tôi thiểu mà an bá tánh” (Q.4)

BỒNG LAI: Tên một hòn đảo ở biển Bột Hải. Các từ điển chép: Trong biển Bột Hải có ba hòn đảo:1. Bồng Lai, 2. Phương Trượng, 3. Doanh Châu. Nước ở biển nầy rất yếu, nhẹ (nhược thủy), cho đến lông chim rớt cũng chìm. Trong văn chương thường dùng “Non Bồng nước Nhược” để chỉ cảnh Tiên (cảnh tiêu diêu thoát tục) đối với cõi trần đầy tục lụy:

“Bầu trời man mác xa trông,

Đâu là nước nhược non bồng là đâu” (Cổ Thi).

Đức Thầy từng nói:

“Bồng lai tại thế non dường sánh”.

Hoặc là:

“Cảnh dương trần khó sánh Bồng lai,

Về tiên cảnh say mùi rượu thánh”.

(Diệu Pháp QM)

Ba chữ kiến Bồng Lai ở đây có nghĩa thấy được cảnh Tiên. Ý chỉ cảnh Thượng ngươn thánh đức.

VẸN KIẾP: Xử sự trọn vẹn trong kiếp sống. Cũng như chữ xong nợ thế.

“Nợ thế âu toan tròn nợ thế,

Đường tu sớm liệu vẹn đường tu”.

(Tỉnh Giấc Mơ)

Bài 11. KHUYÊN NGƯỜI GIÀU LÒNG PHƯỚC THIỆN ( SẤM GIẢNG THI VĂN GIÁO LÝ 2004, tr. 316-320 )

XUẤT XỨ :

Mùa nước nổi trong năm Kỷ Mão (1939) khắp vùng châu thổ sông Cửu Long (Miền Tây Nam Phần Việt Nam) bị nước ngập lụt, lúa phải chết, dân chúng bị đói khổ kéo dài mấy tháng. Sang qua năm Canh Thìn (1940), dân chúng phải chạy vay hỏi tiền nông, lúa giống để chuẩn bị xuống ruộng làm mùa khác. Lòng nao nao chẳng biết năm tới ruộng sẽ ra sao !

Hôm ấy vào ngày 25 tháng 2 năm Canh Thìn (1940) Đức Giáo Chủ hạ bút sáng tác bài Khuyên Người Giàu Lòng Phước Thiện để kích thích lòng bác ái của những nhà giàu có ở xa vừa mới đến viếng Ngài.

VĂN THỂ :

Đức Giáo Chủ viết bài giảng nầy bằng thể văn lục bát biến thể, khởi đầu là đoạn thơ lục bát, sau đó là 2 bài thi thất ngôn bát cú và cuối cùng là bài thi thất ngôn tứ tuyệt, dài 108 câu. Khởi đầu bằng câu:

“Mắt nhìn Kỷ Mão vừa qua,

Gẫm trong thiên hạ nhiều nhà thiếu cơm”.

Và chấm dứt bởi các câu:

“Áo não thương đời đa đói khổ,

U buồn trăm họ vẽ vài câu”.

NỘI DUNG :

Đức Thầy diễn tả cảnh nghèo của dân chúng trong năm qua, đoạn Ngài khuyên bá tánh mở lòng bác ái giúp đỡ đùm bọc lẫn nhau. Nhứt là thi hành pháp bố thí để vượt qua bờ sanh tử và tiến lên đường giải thoát.

CHỦ ĐÍCH :

Ngài chủ trương dạy môn đồ thi hành pháp vô trụ tướng, xả thân tác phước. Vậy ai muốn thoát ly cõi Diêm phù đề (Ta bà thống khổ) tất phải biết xả thân tu hành. Cũng như loài rắn tu lâu năm, giờ muốn được hóa cù thì phải buông xả hạt ngọc quí bên trong của mình:

“Muốn cho rắn đặng hóa cù,

Xả thân làm phước Diêm phù vượt qua”.

CHÁNH VĂN

1. “Mắt nhìn Kỷ-Mão vừa qua,

Gẫm trong thiên hạ nhiều nhà thiếu cơm.

Ruộng đồng chẳng có rạ rơm,

4. Trâu bò ngóng cổ nhà nông héo lòng”.

LƯỢC GIẢI :

Năm Kỷ Mão 1939, mùa nước nổi suốt ba tháng (7, 8 và 9), ruộng lúa bị ngập lụt, dân chúng ở Miền Tây, Nam phần Việt Nam phải sống cảnh đói cơm thiếu mặc. Cho đến trâu bò cũng không đủ rơm cỏ để ăn.

CHÚ THÍCH :

KỶ MÃO: Là năm 1939, dân ta bị thất mùa đói khổ. Chính năm ấy, Đức Huỳnh Giáo Chủ khai sáng nền Đạo.

TRÂU BÒ NGÓNG CỔ: Vì bị nước ngập lụt, lúa cỏ chết hết, khiến người không đủ cơm gạo ăn, trâu bò thiếu rơm cỏ để dùng, nên trông chừng ông chủ đem cỏ đến.

CHÁNH VĂN

5. “Canh Thìn bước tới thiệt rồng,

Trông cho mùa khác ruộng đồng ra sao.

Nhà nghèo dạ tợ như bào,

8. Vợ đau con yếu phương nào cho an”.

LƯỢC GIẢI :

Sắp tới năm con rồng, ai cũng nơm nớp lo âu, chẳng biết sang năm , ruộng lúa còn ngập lụt nữa chăng .

Hồi tưởng năm qua, nhà nghèo lòng dạ xót xa như bào như cắt, nào cảnh đói cơm thiếu thuốc, nào lo vay tiền hỏi giống để canh tác mùa tới.

CHÚ THÍCH :

CANH THÌN: Năm thứ tư trong 12 con giáp, ở đây là chỉ năm 1940.

NHƯ BÀO: Trong lòng rất đau xót, như cào, như xé rất khó chịu vì quá lo âu.

PHƯƠNG NÀO: Phương pháp nào. Ý nói giữa cảnh nghèo túng nầy chẳng biết phải dùng phương cách nào xoay xở cho qua.

CHÁNH VĂN

9. Cả kêu cùng khắp xóm làng,

Mấy ông điền chủ cứu nàn mới qua.

Làng gần chí những tỉnh xa,

Lúc xưa thì cũng ruột-rà với nhau.

Ngày nay tốt phước sang giàu,

14. Xin thương kẻ khó giúp hào một khi.

Cậu cô chú bác cùng dì,

Khắp nơi thầy chú một khi hảo lòng.

Việc nhà quí bạn đã xong,

18. Hiệp nhau làm phước rõ lòng hiền nhơn.

LƯỢC GIẢI :

Đức Thầy kêu gọi mọi người trong làng xóm tỉnh tâm thương xót dân nghèo. Nhứt là các ông điền chủ giàu có hãy nhớ lại đồng bào mình trước kia từng ruột thịt với nhau, từng cùng cam cộng khổ, trong một bào thai mà ra.

Giờ đây mình may mắn được giàu sang dư ăn dư để, nay cũng mở lòng thương xót giúp đỡ dân nghèo.

Ngài cũng động viên hết các giới đồng bào nhiều tiền của hãy mở lòng thương cảm mà chia cơm xẻ áo với bà con nghèo ở chung quanh ta.

CHÚ THÍCH :

ĐIỀN CHỦ: Những người giàu, có rất nhiều ruộng đất cho tá điền mướn để canh tác..

CỨU NÀN: Giúp nhau qua tai nạn.

RUỘT RÀ: Bà con anh chị em ruột từ một cha mẹ sinh ra. Đây ý chỉ dân tộc Việt Nam ta từ một nòi giống Lạc Long - Âu Cơ sanh ra: “Hồng Lạc giống xưa cũng tuyệt vời”. Hoặc là:

“Giống Hồng Lạc kim chi ngọc diệp,

Nay đổi dời nhiều sự thấp hèn”(Diệu Pháp QM).

TỐT PHƯỚC SANG GIÀU: Căn cứ luật nhân quả: Người đời trước có tu phước thì giờ đây được giàu sang phú quí.

GIÚP HÀO: Giúp cho một cắc. Mười đồng xu kể là một cắc, tiền xài trong khoảng thế kỷ 20. Người Bắc kêu là một hào, người miền Nam kêu là một cắc.

CẬU, CÔ, CHÚ, BÁC, DÌ: Các chữ xưng hô trong dòng họ: anh hoặc em trai của cha gọi là bác hoặc chú, em hay chị gái của cha gọi là cô, chị em gái của mẹ gọi là dì, anh hay em trai của mẹ gọi là cậu.

THẦY CHÚ: Tiếng người dân Việt gọi những người làm việc cho Pháp thời đó, như “thầy cai, thầy thông, thầy ký, thầy giáo…” hoặc “chú đội, chú cai, chú lính…”.Giảng xưa của Đức Phật Thầy có câu:

“Thảm thương mấy chú đội cai,

Canh giờ Thầy muốn ra ngoài như chơi”.

HẢO LÒNG: tốt bụng, hay thương yêu giúp đỡ mọi người.

LÀM PHƯỚC: Làm những việc có phước lợi cho đời, như đem vật sở hữu của mình giúp cho tha nhân, xã hội hoặc như bắc cầu, bồi lộ, tu sửa chùa miếu, mở những trường học và các nhà thuốc Nam từ thiện, bệnh viện miễn phí, nhà bảo sanh, v.v..

Theo Phật học, gọi “tu phước” là một phần nghĩa của pháp bố thí (tài thí).

HIỀN NHƠN: Người hiền lành.

CHÁNH VĂN

19. Lão đây thân khó chẳng sờn,

Tỏ lời khuyến-khích tợ đờn Bá-Nha.

Ông nào lòng dạ hải-hà,

Động tình bác-ái ra mà làm đi.

Giúp người đói khó nhu-mì,

24. Dạy nó tâm trì niệm Phật làm ngay.

Bà nào goá bụa hữu tài,

Tiền nhiều đất rộng cò bay mút đồng.

Cơn nầy bố thí cho xong,

28. Để khi nhắm mắt bên chồng giành chia.

LƯỢC GIẢI :

Trên đưòng khai hóa nhân sanh, Đức Thầy gặp rất nhiều sự khó khăn nhưng chẳng sờn lòng nao núng. Lời khuyên nhủ của Ngài như tiếng đờn Bá Nha. Vậy ai là bạn tri âm với Ngài và có lòng thương xót bá gia hãy nên xuất tiền gạo ra giúp đỡ đồng bào lúc nghèo đói. Vừa giúp đỡ người qua cơn túng ngặt, vừa khuyên nhắc họ biết giác ngộ tu hành, trau dồi tâm đức, niệm Phật làm lành đúng theo con đường ngay chánh.

Nhứt là những Bà góa bụa nhưng lại được giàu sang, tiền của dư ăn dư để, cũng nhân cơ hội nầy mang ra giúp đỡ xóm làng ắt được nhiều người kính yêu và còn gặt được vô vàn công phước sau nầy. Nếu không, đợi số vô thường đến bất ngờ chẳng những không được công ích gì cho đời mà còn bị con cháu sau nầy giành giựt xâu xé, tiếng đời mỉa mai chê trách.

CHÚ THÍCH :

ĐỜN BÁ NHA: Xem lại chú thích chữ Tri Âm, tr.156 ở trên hoặc Q. Thượng Tập 1/3, tr. 265-267.

HẢI HÀ: (lòng) rộng lớn như sông biển.

BÁC ÁI: Lòng thương yêu cứu giúp chúng sanh bao la vô bờ bến. Đức Thầy có câu:

“Thấy nhơn sanh tuôn giọt máu đào,

Lòng bác ái động tình rơi nước mắt”.

(Trao Lời cùng Ông Táo)

NHU MÌ: Mềm mỏng, chín chắn, đằm thắm. Chỉ người có đủ nết hạnh, đối xử trong gia đình và ngoài xã hội, ai cũng mến yêu kính vì:

“Tu là tâm trí nhu mì,

Tu hiền tu thảo vậy thì cho xong”.( Q.3)

TÂM TRÍ: Lòng và ý,ở đây chỉ tinh thần gìn giữ thân tâm đúng theo đạo nghĩa.

NIỆM PHẬT LÀM NGAY: Vừa niệm tưởng Phật vừa thực hành điều ngay chánh thiện luơng.

GÓA BỤA: Chỉ người đàn bà giàu có nhưng không có chồng con, hoặc chồng chết sớm hay đã ly dị.

HỮU TÀI: Có tiền của nhiều (giàu có). CÒ BAY MÚT ĐỒNG: Những bà đại điền chủ, giàu to, của tiền đất cát thật nhiều, đất ruộng cò bay thẳng kiếng.

BỐ THÍ: Phạn ngữ Dâna, đem cái của mình trợ giúp cho kẻ khác. Có 3 cách bố thí: tài thí (giúp bằng của tiền), pháp thí (truyền bá chánh pháp nhằm gây lợi lạc cho người), vô úy thí ( quên mình để cứu người vượt qua cơn sợ hãi, nguy khốn).

CHÁNH VĂN

29. Ông bang các chợ, xẩm hia,

Tiệm hàng thạnh-mậu nhờ dân ruộng vườn.

Ngày nay thất-bát khá thương,

32. Tiền-nong chẳng có cơm lường cho qua.

Mắt nhìn lòng ứa ruột-rà,

Cả kêu bổn-đạo ai là thiệt tu.

Muốn cho rắn đặng hóa cù,

36. Xả thân làm phước Diêm-phù vượt qua.

LƯỢC GIẢI :

Đức Thầy kêu gọi số người Hoa (Trung Quốc) đang cư trú và buôn bán ở xứ ta, đã được giàu có phát đạt là nhờ dân ở vườn ruộng, nên thương cảm cảnh thất mùa của họ mà ra tay giúp đỡ. Ngài cũng kêu gọi các bổn đạo chơn tu nhân cơ hội nầy mà xả thân làm phước để sớm giải thoát khỏi cảnh khổ của chốn ta bà.

CHÚ THÍCH :

ÔNG BANG: Một chức vụ do người Hoa đặt ra để lãnh đạo cộng đồng của họ. Tại mỗi thị xã hay một khu vực cấp huyện có đông người Hoa cư ngụ thường có một ông bang đại diện để giao tiếp với nhà cầm quyền nước ta, thường thường ông bang là người rất giàu có.

XẨM HIA: Xẩm chỉ người đàn bà, hia chỉ người đàn ông Tàu, dân ta dùng các từ nầy thay cho chữ chị, cô, dì hoặc anh trong tiếng Việt. Tùa hia là anh lớn.

THẠNH MẬU: Hưng thịnh, đẹp đẽ sáng sủa.

TIỀN NONG: Tiền: tiền bạc, nong: cái nia lớn. Tiền nong ám chỉ tền bạc và lúa gạo. Đức Thầy có câu: “Kẻ thiếu tiền nong nợ mắc dồn”.

RẮN ĐẶNG HÓA CÙ: Thành ngữ nấy nói về truyền thuyết loài rắn hay sấu biết trầm sâu dưới nước lo tu hành lâu năm sẽ có hột ngọc quí trong miệng. Khi đúng ngày giờ chúng biết nhả ra thì sẽ được hóa thành rồng (cù). Đây ngụ ý dạy người tu biết đem tài lực trí tuệ mình bố thí, giúp đời mới thành tựu đạo giải thoát.

Trong kho tàng cổ tích Việt Nam có chép câu chuyện như sau:

Một anh nhà nghèo nọ, làm việc gì cũng bị hư thất lỗ lã, nhưng anh lại có đức tánh chơn chất hiền từ, không dời đổi. Vì quá buồn tủi cho số phận, anh quyết tìm hỏi Phật. Trên đường đi diệu vợi trải qua nhiều gian nan trắc trở, anh vẫn bền lòng đi mãi… Hôm nọ anh đang đi, bỗng tới một con sông lớn cản đường. Anh không biết cách gì để qua sông, thình lình có một con sấu (tu lâu năm nên nói được tiếng người) nổi lên, kêu anh nói:

-Tôi xin tình nguyện đưa dùm anh sang sông !

Lúc đầu anh nhà nghèo còn ngờ vực, nhưng sau thấy sấu có vẻ chân tình, liền bước xuống ngồi trên lưng sấu. Sấu vừa lội vừa nói: Khi anh đến Tây phương gặp Phật anh hỏi dùm tôi một việc:

-Sao tôi tu hành lâu quá, gần hai ngàn năm rồi vẫn chưa thành chánh quả. Vậy nhờ Phật cho biết tôi tu tới chừng nào mới được hóa rồng !

Anh nhà nghèo hứa lời, phút chốc sấu lội tới bờ, anh giã từ sấu và bước lên nhắm hướng Tây Phương đi riết. Phật cảm thông tấm chân tình của anh nhà nghèo, nên xuất hiện cho anh được gặp. Anh quì lạy Phật và bạch rõ các duyên do mà anh muốn gặp Phật !

Nghe xong, Phật phán dạy:

-Nhà ngươi hãy trở về bảo con sấu ấy nên nhả hột ngọc quí trong bụng ra sẽ được hóa kiếp, bằng tiếc ngọc ngậm mãi ắt không thể hóa rồng được. Còn phần nhà ngươi thì từ đây đã qua cơn bỉ cực, sắp tới hồi thới lai…

Anh nhà nghèo vâng lời Phật, lạy tạ trở về theo đường cũ. Khi tới mé sông cũng được sấu đưa qua bờ. Anh thuật lại lời của Phật dạy, sấu liền nhả ngọc tặng cho anh tức thì nó đặng hóa rồng bay bổng lên hư không. Anh nhà nghèo vui mừng cất ngọc vào túi áo ra đi. Trên đường về anh được kết duyên với nàng Hà Như Ý, cùng hưởng sự vinh sang phú quí trọn đời.

Dùng thành ngữ “rắn đặng hóa cù” Đức Thầy có ý chỉ dạy: Nếu ai quyết tâm tu thân hành thiện, trọn đời không thay lòng nản chí và mở tâm xả thí giúp đời từ tinh thần lẫn vật chất cho nhơn loại được an vui hạnh phúc, tất

nhiên đến phút chung qui mọi việc đều được thành quả như ý:

“Hữu thành Phật độ ắt qua truông”.

Và: “Hiệp mặt phân trần hết ám u”.

Chính lúc bấy giờ hành giả sẽ chuyển hoá được từ chúng sanh trở thành Phật Thánh.

DIÊM PHÙ VƯỢT QUA: Cõi Diêm phù tức là cõi Ta bà chúng ta đang ở, đầy lao khổ vất vả. Nếu ai tu vượt qua khỏi tất được hạnh phúc vui tươi.

CHÁNH VĂN

37. Giữ bo đến lúc phong ba,

Gặp cơn bát-loạn khó mà yên thân.

Phong-trần ai cũng phong-trần,

40. Được sang nhờ của người bần góp thâu.

Thấy đời lao lý mà rầu,

Giúp cho chúng nó ngõ hầu làm ơn.

Xin quên mấy lúc giận hờn,

44. Ra tay tế-độ nghe đờn Tây-qui.

Xây vần trời đất tiết thì,

Hết cơn bĩ cực tới kỳ thới lai.

Cổ kim hiếm lúc nạn-tai,

48. Hưng vong suy thạnh bằng nay lẽ thường.

LƯỢC GIẢI :

Đức Thầy kêu gọi những gia đình giàu sang nên thương giúp mọi người, chẳng nên bo bo giữ của, để rủi khi gặp giặc loạn chiến tranh xảy đến khó mà yên thân. Tuy nhân loại sống chung trong cõi trần, nhưng có kẻ thì giàu sang, người thì ngheò khổ chẳng đồng nhau. Phần đông số người giàu là nhờ số người nghèo làm thuê, đỡ đần mọi công việc. Nên Ngài kêu gọi những người giàu sang nên mở lòng thương xót đồng bào ta mà ra tay giúp đỡ và qui Phật tu hành.

CHÚ THÍCH :

PHONG BA: Phong là gió, ba là sóng. Ý chỉ cho sự chiến tranh tàn hại.

BÁT LOẠN: Khắp bốn phương tám hướng giặc loạn cướp giựt nổi lên lung tung, không chỗ nào yên được.

TẾ ĐỘ: Cứu giúp kẻ nguy nàn túng thiếu. Đức

Thầy từng khuyên:

“Tế độ dân nghèo trong lúc túng,

Giúp dùm kẻ rối buổi vừa qua”.

ĐỜN TÂY QUI: Bản đờn chỉ đường về hướng Tây, tức cõi Phật. Ý chỉ lời Sấm Giảng của Đức Thầy ví như bản đờn giúp cho người nghe biết giác tỉnh qui đầu Phật Pháp tu hành để sau nầy được về cõi Phật Tây phương an nhàn.

TIẾT THÌ: Cũng gọi là thời tiết. Đây chỉ luật xây vần của trời đất luôn luôn vận chuyển không bao giờ dừng lại một chỗ.

HẾT CƠN BĨ CỰC TỚI HỒI THỚI LAI: Bĩ: xấu, thới (hay thái): tốt. Khi cái xấu đến cùng cực thì cái tốt quây trở lại . Nghĩa bóng chỉ cuộc đời không dừng một chỗ, cứ hết suy sẽ tới thịnh, hết thịnh lại trở về suy.

HƯNG VONG SUY THẠNH: Hưng là hồi phục, Vong là mất, Suy là yếu kém, Thạnh là dồi dào thạnh vượng.

CHÁNH VĂN

49. Lớn ròng nạn ách phải vương,

 Muốn qua truông khổ tìm đường Bồng-Lai.

Ngày kia được trở gót hài,

52. Về nơi Tiên cảnh ngàn ngày đẹp tươi.

Giàu sang nghèo khó cũng người,

Nên ta thương hết dầu cười hay khen.

55 Lòng nhơn xin khá tập rèn,

Thạch-Sùng Vương-Khải sách đèn ai ưa.

Thánh hiền roi tích đời xưa,

58. Nhờ tâm từ-thiện người ưa kính thờ.

LƯỢC GIẢI :

Nước ở dưới sông rạch còn có khi lớn khi ròng, con người sống trong cõi trần gian cũng có lúc an lúc nguy. Vậy ai muốn vượt qua rừng mê khổ tất phải tìm ra con đường hướng về cõi Tiên Phật mà lo tu hành, tất có một ngày kia chúng ta sẽ được về nơi ấy để cùng chung hưởng cảnh vui tươi vĩnh cửu.

Sống trong trần, chúng sanh có đủ hạng người: Giàu nghèo vui khổ, tật nguyền hay ngu si. Song lòng Đức Thầy vẫn thương yêu bình đẳng như nhau để tìm phương cứu độ, dầu ai có chê khen Ngài cũng không màng kể. Ngài hằng khuyên mọi người nên rèn tập lòng bác ái, thương người mến vật như nhau để tùy phương giúp đỡ.

Kìa gương của Thạch Sùng Vương Khải xưa kia tuy giàu sang vinh hiển, nhưng chẳng có tình thương xót mọi người, mọi giới nên về sau ai ai nghe nhắc đến tên tuổi của họ đều tỏ ra chê trách.

Còn người nào biết noi theo gương hạnh của các bậc Hiền Thánh, lo giúp đỡ nhân loại chúng sanh, tất được mọi người mến yêu thờ kính.

CHÚ THÍCH :

KHỔ: Khó nhọc vất vả. Ý nói mọi chúng sanh sống trong cõi Ta bà đều gánh chịu muôn ngàn sự khổ não, khó mà làm cho vơi bớt được.

BỒNG LAI: Tên một trong ba hòn đảo ở biển Bột Hải: Bồng Lai, Phương Trượng, Doanh Châu. Nước ở biển Bột Hải có tiếng là nhược thủy (yếu nhẹ) cho đến lông chim rớt xuống cũng chìm. Trong văn chương thường dùng “Non Bồng nước nhược” để chỉ cảnh Tiên tiêu diêu thanh thoát đối với cảnh trần gian trược ác nặng nề:

“Bầu trời man mát xa trông,

Biết đâu nước nhược, non Bồng là đâu” (Cổ thi) Đức Thầy từng nói:

“Cảnh dương trần khó sánh Bồng Lai,

Về Tiên cảnh say mùi rượu Thánh”.

(Diệu Pháp QM)

GIÀU SANG NGHÈO KHÓ CŨNG NGƯỜI: Câu nầy Đức Thầy nói lên cái lý bình đẳng trong vũ trụ vạn hữu. Từ một pháp cho đến muôn pháp, từ một chúng sanh cho đến vạn loại chúng sanh tuy sang hèn, già trẻ trí ngu khác nhau nhưng cũng đều có một Phật tánh như nhau (Phật với chúng sanh cũng đồng nhất thể). Cho nên lòng từ bi của Đức Thầy và chư Phật thương xót vạn loại chúng sanh đều bình đẳng như nhau.

LÒNG NHƠN: Tâm biết thương người mến vật như thương mình, không phân biệt giới hạn, lúc nào cũng tận tâm cứu hộ. Chính lòng nhơn là một trong ngũ thường (nhân, nghĩa, lễ, trí, tín). Lòng nhơn là nghĩa của chữ Từ bi. Người hành đạo muốn đạt quả Bồ Đề, trước phải rèn tập lòng nhơn. Nhờ hột giống lòng nhơn đó mà quả Bồ Đề (Chánh đẳng Chánh giác) mới trổ ra.

THẠCH SÙNG VƯƠNG KHẢI: Hai người đồng sanh đời nhà Tấn thời Đông Châu (Trung quốc). Thạch Sùng trước làm quan Thứ sử, tánh tham lam xảo trá, thâu góp của dân, hối lộ với thượng cấp, sau thăng chức Thái Bộ và trở thành giàu to. Còn Vương Khải là em của hoàng hậu, làm quan tới chức Hậu quận tướng quân, cũng là tay cự phú. Cả hai đều lấy sự xa xí khoe của, tranh hơn thua, không làm được việc gì ích nước lợi dân, ai khuyên can cũng chẳng nghe. Cả hai đấu phú với nhau, Thạch Sùng thua trí Vương Khải mà mất hết sự nghiệp nên chết biến thành con thằn lằn tiếc của. Cả hai người là hai tấm gương xấu khiến người đời sau biếm nhẻ, sách sử chê bai. Đức Thầy cảnh tỉnh: “Gương của Thạch Sùng Vương Khải há không để lại cho ta một bài học đích đáng lắm ru ?”.

SÁCH ĐÈN: Kinh sách chuyện thư và văn chương chữ nghĩa.

TÂM TỪ THIỆN: Lòng hiền lành hay thương xót các giới chúng sanh và tùy phương tiện đem lại phúc lợi cho muôn loài.

KÍNH THỜ: Tôn kính thờ phượng.

CHÁNH VĂN

59. Chết rồi bỏ của bơ-vơ,

Chi bằng làm phải truyện thơ ghi đời.

Xác phàm có mấy lăm hơi,

Hỏi vay có một mà lời đôi ba.

Của dư cho mượn mới là,

Hảo tâm bố-thí ngọc-tòa được lên.

Chê nghèo, giàu nọ đâu bền,

66. Chi bằng bố đức lập nền từ-bi.

LƯỢC GIẢI :

Đoạn giảng trên Đức Thầy cho biết nếu con người cứ bo bo giữ của, đến khi chết chẳng đem theo được vật gì, từ vợ đẹp con ngoan hay của tiền vật liệu cũng đều bỏ lại hết. Thế nên, hiện giờ ta nên mở lòng bố thí cho người nghèo khổ thì chẳng những được phúc lợi hiện tiền, mà tương lai còn đặng sách sử ghi biên ca ngợi muôn đời.

Nên xét lại thân xác của mỗi chúng ta có đây là do tứ đại hợp thành thì sớm muộn gì cũng trả về đất, nước, gió, lửa, huống chi là của cải gia tài. Vậy ta tham chấp làm chi mà cho vay vốn một lời tới ba, rồi sau nầy ta phải luân hồi để đền trả. Do đó, Đức Thầy khuyên chúng ta nếu có tiền dư nên cho người nghèo mượn, hoặc giả cho không, tất sau nầy sẽ được an vui nơi chốn ngọc tòa của Phật Tiên. Đức Thầy còn dạy nếu chúng ta là kẻ giàu thì đừng ỷ tiền của nhiều mà chê bai kẻ nghèo, nên mở lòng nhơn ban bố đức lành cho vạn loại chúng sanh để xây nền từ bi hầu sau nầy trổ quả Bồ đề.

CHÚ THÍCH :

XÁC PHÀM: Xác thể của mỗi người ở thế gian. Xác phàm đối với hồn thiêng hay hồn linh phần tinh thần.

CHO VAY: Lối cho vay tiền của người xưa, hễ cho vay một, tới mùa trả lại bằng hai hoặc ba, nếu sang năm không có tiền trả thì kê lên thêm.

CỦA DƯ: Của cải dư thừa.

HẢO TÂM: Lòng tốt.

BỐ THÍ: Phạn ngữ Dâna, phiên âm Đàn na, dịch là Bố thí Bố thí là một trong Lục độ (Sáu pháp Ba la mật) mà chư Bồ tát thường hành. Bố là bủa ra, rải ra, Thí là cấp cho. Bố thí là đem cái sở hữu của mình giúp cho kẻ khác. Đức Thầy từng kêu gọi:

“Cấp Cô Độc là nhà bá hộ,

Còn đành lòng bố thí xả thân.

Chữ vinh hoa phú quí chẳng cần,

Miễn hiểu Đạo hơn là châu báu”. Có 3 loại bố thí:

1/-Tài thí: Đem những vật thực thuộc của mình như: tiền tài, vải vóc, lúa gạo, thuốc men ban cấp cho kẻ nghèo đói, bệnh tật, hoặc góp công của vào việc từ thiện khác…

2/-Pháp thí: Dùng lời lẽ trí tuệ giảng dạy đạo lý, hoặc ấn tống kinh giảng để người khác được xem nghe, tỉnh ngộ tu hành. Đức Thầy hằng dạy: “Đi các nơi giảng dạy đạo Phật”. Về Kinh Giảng, Ngài dạy rõ:

“Hiệp cùng nhau truyền bá kinh lành”.(Q.5) Và:

“Ai lòng nhơn hoặc chép hay in,

Mà truyền bá đặng nhiều phước đức”.(Q.2)

3/-Vô úy thí: Những phương tiện giúp cho người khỏi cơn sợ hãi, như: Dùng lời lẽ an ủi hoặc đem tánh mạng đỡ gạt hay bảo vệ cho người được an ổn…

Bố thí còn chia làm hai phần:

a)-Sự tướng bố thí: Cũng gọi là Trụ tướng bố thí, tức là đem tài vật thí ra cho người mà lòng còn phân biệt người là kẻ thọ thí, ta là kẻ bố thí. Hoặc khởi tâm mong cầu tiếng khen và được phúc báo. Nhơn đó làm cho bản ngã càng tăng trưởng, sự tôn ti thêm nảy sanh, khiến cho sự bất bình đẳng một ngày một chất ngất, sẽ phải huởng cái quả sai biệt nhỏ nhen.

b)-Lý tánh bố thí: Cũng gọi là Vô trụ tướng bố thí, tức lúc làm việc bố thí, xét vì lòng từ bi, vì bổn phận mà làm. Ngoài cảnh không chấp mắc, trong tâm chẳng nhiễm ô, không hề tham cầu phước báu, cũng không phân biệt nhơn ngã, tôn ti và chẳng trụ vào: sắc, thinh, hương, vị, xúc, pháp mà bố thí. Trong Kinh Kim Cang, Phật bảo: “Bố thí không trụ tướng thì được phước đức chẳng thể so sánh nghĩ lường được”(Bất trụ tướng bố thí, kỳ phước đức bất khả tư nghị). Đức Thầy nay cũng dạy:

“Giúp đời đừng đợi trả ơn,

Miễn tròn bổn phận hay hơn bạc vàng”(Q.3)

NGỌC TÒA: Chỗ ngồi làm bằng ngọc, dùng cho các bậc Tiên Phật ngự trên đó:

“Ngọc tòa Phật Tổ nấy ai Ta,

Xuống cứu thế gian nẻo vạy tà”.

BỐ ĐỨC: Bủa đức. Người tu chẳng những bố thí tiền của mà thí cả tấm lòng đức hạnh. Đây thuộc về vô trụ tướng bố thí.

NỀN TỪ BI: Lòng thương xót chúng sanh bền chắc cho đến kỳ cùng, cũng như cái nền móng được xây dựng bền chắc, không khi nào bị thối thất hay sạt lở để sau nầy trồng trên đó cây Bồ Đề (Chánh giác):

CHÁNH VĂN

67. Con hiền khá sớm hồi-qui,

Nghe lời Thầy dạy kịp thì bớ dân.

Dòm xem kẻ khó tảo-tần,

70. Rộng tâm sang-sớt dắt lần với nhau.

Nghèo thời cũng rán cháo rau,

Chớ đừng gian-xảo ngày sau thanh-nhàn.

Bần cùng cũng sớm liệu-toan,

74. Giữ tâm ngay thảo xóm làng mến yêu.

Mộ khan thần tỉnh cần triêu,

76. Khỏi cơn hoạn-nạn Lam-kiều được lên.

LƯỢC GIẢI :

Đức Thầy kêu gọi những người có căn hiền lương hãy sớm trở về với gốc lành cội cũ, nương theo lời giáo huấn của Ngài lo tu hành để kịp với thời kỳ hội Phật Tiên khai mở. Khi thấy kẻ chung quanh nghèo đói, làm ăn vất vả, nên rộng tâm chan sớt lúa gạo của tiền cho họ đỡ cơn túng thiếu.

Còn những hạng nghèo hèn cũng nên chịu đựng lăn lóc cháo rau cho qua bữa chớ không nên học thói gian xảo, tất sau nầy sẽ được hưởng cảnh nhàn an, dù nghèo đến cở nào ta cũng lo liệu làm ăn chơn chất: trung nghĩa với Quốc dân, thảo hiếu với ông bà cha mẹ.

Đặng vậy, làng xóm chung quanh người người sẽ yêu quí kính nể. Bổn phận làm con ở trong gia đình phải biết hiếu kính ông bà cha mẹ, tối thăm sớm viếng. Chẳng những đặng vượt qua các tai nạn mà còn ngày kết cuộc được lên Tiên đài.

CHÚ THÍCH :

HỒI QUI: Trở về nơi cũ.

KỊP THÌ: Kịp với thời gian hoặc cơ hội đưa đến.

TẢO TẦN: Rau tần và rau tảo (Thái tần thái tảo). Tần là bèo, Tảo là rong. Hai loại rau nầy thường mọc ở mé nước hay mé biển. Ý chỉ các gia đình nghèo khổ không đủ gạo tiền để dùng. Đức Thầy từng nói: “Ta thương xót lo tần lo tảo”. Hoặc là:

“Tảo tần lo liệu năm ba,

Biết sao hiệp mặt lòng già mới nguôi”.

(Từ Giã Bổn Đạo Khắp Nơi)

GIỮ TÂM NGAY THẢO: Trung thành ngay chánh đối với Tổ quốc, hiếu thảo với ông bà cha mẹ, do chữ “Trung quân vương, hiếu phụ mẫu”. Đức Thầy luôn nhắc nhở:

“Hiếu trung lòng chớ vội quên,

Sống lo trọn đạo thác lên Tiên đài”.( Q.5)

MỘ KHAN THẦN TỈNH: Thành ngữ nầy chỉ cho người con có hiếu thảo. Thường sớm viếng tối thăm, đắp lạnh quạt nồng cho cha mẹ, do điển tích Hoàng Hương, một trong Nhị thập tứ hiếu (24 gương hiếu hạnh):

Hoàng Hương, người thời Đông Hán (Trung Hoa). khi ông lên 9 tuổi thì mẹ mất, ông gào thét và kêu khóc thảm thiết. Nuôi cha rất mực cung kính, sớm khuya thăm viếng hầu hạ không hề xao lãng. Mùa Đông ông nằm ủ vào chăn (chiếu) của cha để truyền hơi nóng cho cha khỏi rét. Đến mùa Hè thì quạt mùng gối để cha được mát mẻ luôn. Nhờ đó mà cha ông được ăn ngon ngủ yên, quanh năm vui vẻ.

Quan Thái Thú sở tại biết được Hoàng Hương là người con chí hiếu liền làm sớ tâu với Vua Hán Đế ban cho Hoàng Hương tấm biển vàng biểu dương bậc biết hiếu đễ. Người sau thường ca ngợi:

“Cho hay tuổi trẻ mà khôn,

Nghìn thu biết Đạo làm con mấy người”.

Dùng thành ngữ “Mộ khan thần tỉnh” qua hai câu giảng nêu trên, Đức Thầy muốn khuyến tấn người đời:

Bổn phận làm con cháu phải lo tròn câu hiếu đạo hầu đền đáp công ơn sanh dưỡng của Tổ tiên cha mẹ thì sau nầy sẽ tiến lên cõi Tiên Phật:

“Hiếu trung lòng chớ vội quên,

Sống cho trọn Đạo thác lên Tiên đài”.

CẦN TRIÊU: Cần là siêng năng. Triêu là buổi sáng sớm. Các từ nầy đi cặp với “Mộ Khan Thần Tỉnh”, là mỗi ngày người con có hiếu sáng sớm phải lo chăm sóc cha mẹ.

LAM KIỀU: Cũng gọi là Cầu Lam, tức cây cầu bắc qua sông Lam, thuộc huyện Lam Điền, Thiểm Tây (Trung Hoa). Nơi đây, Bùi Hàng gặp được Vân Anh và sau thành Tiên, nên thành ngữ nầy ngụ ý chỉ đường về cảnh Tiên. Truyện kể như sau:

Đời Đường, nước Trung Hoa có anh Bùi Hàng, trên đường đáp thuyền đi Tương Hán, bất ngờ được cùng đi chung chuyến thuyền với nàng Vân Kiều, người đẹp vào hàng quốc sắc. Hàng nhờ người hầu gái của Vân Kiều đưa thư hộ, nên được tiếp chuyện với Vân Kiều và được nàng tặng bài thơ:

“Nhất ẩm huỳnh tương bách cảm sanh,

Huyền sương đảo tận kiến Vân Anh.

Lam kiều tiện thị Thần Tiên quật,

Hà tất khi khu thướng Ngọc Kinh”.

(Uống rượu huỳnh tương trăm cảm sinh,

Huyền sương giã thuốc gặp Vân Anh.

Lam kiều vốn thật nơi Tiên ở,

Hà tất băng mình đến Ngọc Kinh).

Sau, Bùi Hàng y lời dặn trong thơ đi đến Lam kiều. Hàng dừng chân nơi quán trọ bên đường của một bà lão để giải khát.

Cô con gái của bà lão bưng nước ra. Hàng trông thấy xinh đẹp lạ thường liền hỏi tên họ. Rõ ràng là Vân Anh, em ruột của Vân Kiều. Hàng liền hỏi bà lão xin được cưới nàng làm vợ.

Bà lão bảo Hàng hãy về tìm cho được cối chày bằng ngọc đem lại làm sính lễ, bà sẽ gả Vân Anh cho, khỏi cần vàng bạc chi hết. Nhờ lòng nhiệt thành, Hàng được Thần Tiên giúp cho cối chày và cưới được nàng Vân Anh.

Lão bà chỉ cho Hàng về cách công phu tu tập và dạy Hàng dùng cối chày đó tán thuốc Tiên trong ba tháng. Khi làm thuốc xong, cả ba người cùng uống và được thành Tiên.

Do điển tích trên đây mà các Kinh sách hay các nhà văn thường dùng từ ngữ Lam Kiều hay là Cầu Lam để chỉ con đường đưa đến cảnh Tiên.

Cổ thi có câu:

“Trăm năm thề chẳng lòng phàm,

Sông Ngân đưa bạn, cầu Lam rước người”.

Đức Thầy nay cũng than:

Lam Kiều hữu lộ vắng hoe,

Ngục môn không cửa mà hè nhau đi”( Q.3)

CHÁNH VĂN

77. Ít ai giữ đặng chí bền,

Tu theo nước lớn, ròng bèn thả trôi.

Tuy xa mà tới mấy hồi,

80. Đất còn lở thét phải bồi tự-nhiên.

Thảm thương cho kẻ tá-điền,

Gặp cơn lúa ngập của tiền ráo tay.

No chiều rồi lại đói mai,

84. Gia bần trí đoản đắng cay nhiều bề.

Lo tròn cha mẹ nhi thê,

Nhằm năm lưng túc não-nề tâm trung.

Khá thương những kẻ bần cùng,

88. Tâm lành dư của hãy dùng vào đây.

LƯỢC GIẢI :

Đoạn nầy Đức Thầy tiếc thương cho số người tu hành không bền chí, nay chăm mai lãng. Con đường tu hành tuy xa, nhưng nếu ai bền chí thì cũng gần một bên: “Phàm Thánh cách nhau một ngoái đầu”(Thanh Sĩ). Hoặc là: “Cách nhau vì bởi ái hà bể mê”( Đức Phật Thầy Tây An). Định luật xây vần trong trời đất hễ hết lở phải tới bồi, đó là đương nhiên.

Đức Thầy luôn luôn nhắc nhở người giàu hãy thương xót kẻ nghèo khổ, đặc biệt nay lại gặp cơn lúa ngập, của tiền chẳng còn một mảy may, sống trong cảnh mai no chiều đói, nhà nghèo trí quẩn, bao nhiều điều đắng cay dồn tấp đến, thêm gặp cảnh vợ con đau yếu. Cho nên Ngài khuyên những người dư ăn dư để nên mở lòng thương xót dân nghèo, nay đã đúng thời kỳ nên ra tay giúp đỡ vào công việc hiện tại nầy.

CHÚ THÍCH :

GIA BẦN TRÍ ĐOẢN: Nhà nghèo thì trí cũng quẩn (ngắn).

LƯNG TÚC: Thiếu tiền hụt gạo.

NÃO NỀ TÂM TRUNG: Đau xót trong lòng.

CHÁNH VĂN (Thi)

89. Sột-sột nhà sau mụ vét nồi,

Ông chồng quần áo rách lôi-thôi.

Bầy con ngơ-ngác đòi xơi bữa,

Lũ nhỏ giành nhau lấn chỗ ngồi.

Khua đũa mèo mun ngờ chủ thảo,

Muỗng rơi chó vện tưởng cho mồi.

Lầm-than đói khó vì tai-ách,

96. Hỡi kẻ sang giàu cứu nạn trôi.

LƯỢC GIẢI :

Cuối bài Khuyên Người Giàu Lòng Phước Thiện, Đức Thầy viết 3 bài thi, 2 bài bát cú và 1 bài tứ cú. Bài thứ nhất Ngài viết thể bát cú Đường luật. Nội dung Ngài diễn tả cảnh gia đình nghèo khổ, vì năm qua gặp cảnh ngập lụt thất mùa. Ông chồng thì áo quần rách rưới, bà vợ sửa soạn nấu cơm, tiếng vét nồi nghe sột sột, chứng tỏ mỗi bữa ăn đều thiếu gạo.

Đàn con thì nheo nhóc kêu cơm, đứa lại lấn dành chỗ ngồi tốt. Cho đến các loài gia súc, mèo chó cũng ngóng chờ chủ nhà liệng cho vài miếng xương thừa.

Tai ách nghèo túng nầy diễn lên cảnh lầm than cơ cực, đâu đâu cũng có. Cho nên Đức Giáo chủ kêu gọi kẻ giàu sang nên ra tay tế độ nạn ngập lụt nầy.

CHÚ THÍCH :

SỘT SỘT: Tiếng cạo vét lớp cơm cháy còn dính dưới đáy nồi.

XƠI BỮA: Dùng cơm (ăn cơm).

LẦM THAN: Cơ cực vất vả. Nghĩa bóng là chỉ cho các thiên tai, địa ách hay chiến tranh đói khó, khiến dân chúng phải sống cảnh gian nan cực khổ. Cụ Đồ Chiểu có câu:

“Thương dân phải chịu lầm than muôn phần”.

Đức Thầy nay cũng đề cập:

“Lầm than khói lửa với binh đao,

Âu Á lung tung nhuộm máu đào”.

TAI ÁCH: Tai nạn khốn khổ. Ý chỉ cuộc tai nạn khốn khổ dồn dập tới, hết nạn nầy tới nạn khác, không ngớt: “tai Trời ách nước”.

“Ách trời nạn nước thình lình,

Người hung cứ mãi chống kình với ta”.

CHÁNH VĂN (Thi)

97. Nạn trôi lúa ngập đói còn xa,

Điền-chủ mau mau nghĩ tận mà !

Tế-độ dân nghèo trong lúc túng,

Giúp dùm kẻ rối buổi vừa qua.

Có ăn dư huệ nhờ thân nó,

Nghèo khổ bần-phu khổ dữ a !

Nếu đã xả thân tầm đạo-đức,

104. Mở lòng bố thí ngộ thần ca.

LƯỢC GIẢI :

Đây là bài thất ngôn bát cú thứ nhì. Qua hai câu mở đề (1 và 2), Đức Thầy cho biết nạn lúa bị ngập lụt và dân tình đói khổ nầy còn kéo dài thời gian nữa.

Cặp trạng (câu 3 và 4): Ngài kêu gọi các ông điền chủ nên xét kỹ để tận tâm giúp đỡ những người nghèo đói cho qua truông khổ.

Cặp luận (5 và 6): Ngài giải thích rõ chúng ta làm ra của cải đây là cũng nhờ kẻ nghèo làm thuê làm mướn giúp đỡ công cán mới được tiền của dư dã như vậy.

Hai câu kết (7 và 8): Đức Thầy khuyên mọi người nếu đã giác ngộ xả thân tầm đạo tu hành thì hãy mở lòng bố thí, tất sau nầy sẽ thâm ngộ được lẽ cơ huyền trong trời đất.

CHÚ THÍCH :

ĐÓI CÒN XA: Nạn đói khổ còn kéo dài, từ năm 1939 tới năm 1945 mới chấm dứt thế chiến thứ II.

TẾ ĐỘ: Cứu giúp và đưa qua. Chư Phật cùng hàng Bồ Tát dùng Pháp Giáo và phương tiện tế độ chúng sanh rời bờ mê, sang bến giác, khỏi biển khổ sanh tử, đến Cực lạc Niết bàn. Đức Thầy từng cho biết:

“Chờ con đầy đủ nghĩa nhân,

Ra tay tế độ dắt lần về ngôi”(Hoài Cổ).

LÚC TÚNG: Lúc nghèo túng nguy ngập.

DƯ HUỆ: Dư là thừa; Huệ là ân huệ, ban ân. Ân của người trên ban xuống cho kẻ dưới. Ví dụ: “Thừa ân của Phật đàng” hoặc là: “Cho con Hồng Lạc thọ ân thừa”.

BẦN PHU: Người đàn ông lam lũ làm ăn cực khổ nghèo hèn chơn chất.

XẢ THÂN: Còn gọi Xả kỷ. Liều thân, hy sinh.

NGỘ THẦN CA: Thâm ngộ lẽ cơ huyền sâu kín trong trời đất.

CHÁNH VĂN

105. Tỏ lời nhắn-nhủ khắp đâu đâu,

Vạn-vật từ nay luống thảm-sầu.

Áo-não thương đời đa đói khổ,

108. U-buồn trăm họ vẽ vài câu.

Hoà Hảo ngày 25 tháng 2 năm Canh Thìn

LƯỢC GIẢI :

Bốn câu kết thúc bài Khuyên Người Giàu Lòng Phước Thiện, Đức Thầy khuyên nhủ khắp bàng nhân bá tánh: Từ nay mọi vật trong thế gian đều chung chịu cảnh sầu thảm đưa đến, nên thương đời đói khổ mà sáng tác ít lời nhắn nhủ khuyên lơn.

Bài 12. DẶN DÒ BỔN ĐẠO (SẤM GIẢNG THI VĂN TB 2004, tr. 320 - 325 )

Bài Dặn Dò Bổn Đạo do Đức Giáo Chủ sáng tác vào khoảng tháng 2 năm Canh Thìn 1940, lúc Ngài còn truyền Đạo ở Tổ Đình PGHH. Đây là một bài vận văn, thể lục bát, lối khuyến tu, dài 158 câu.
Khởi đầu bằng những câu:
“Tháng năm mười tám rõ ràng,
Cùng xóm cuối làng ai cũng cười reo”.
Và chấm dứt bởi câu:
“Thôi thôi dân chớ hung hào,

Khùng từ Bổn Đạo tẩu đào Bắc đô”. Đại ý của bài có ba phần chính:
1.-Thứ nhất, Đức Thầy cho biết Ngài vâng lịnh Đức Phật Tổ từ cõi Tây Phương Cực Lạc trở lại trần gian, giáo truyền Đại Đạo cứu dân. Từ ngày khai Đạo tới nay đã trên sáu tháng. Ngài cũng không ngần ngại tiết lộ danh hiệu của hai Thầy trò là Khùng và Điên cũng như vị trí của Ngài cư ngụ:
“Sáu trăng Thầy Tớ dãi dầu,

Quyết lòng truyền bá Đạo mầu mà thôi.
Bồng Lai Điên dại có ngôi,
Tây Phương Cực Lạc Khùng ngồi tòa sen”.
Và Ngài cũng nói rõ ai Thầy ai Tớ:
“Thầy Khùng trò lại hóa điên,
Khùng Điên mấy tháng tình riêng ai ngờ”.
2.- Điểm thứ hai là sau thời gian giáo Đạo, Đức Giáo Chủ được: “Lôi âm sắc lịnh đòi rày hỏi han”. Ngài đi bằng chơn thân, còn sắc thân của Ngài vẫn còn ở tại Tổ Đình Hoà Hảo, tiếp tục độ chúng:
“Xác trần để lại làng Hòa,
Lời thăm bốn phía Ngọc tòa ta lui”.
Về Giáo lý thì trong nội dung, Ngài có lược giải Bát Chánh Đạo, một pháp tu căn bản của Đạo Phật, do Đức Phật lưu truyền đến ngày nay. Hành giả nhờ đó mà không lạc vào tà thuyết dị đoan.
3.- Điềm thứ ba, Đức Giáo Chủ còn cho biết Ngài cũng có trách nhiệm khuyến hóa nhân sanh miền Bắc Việt Nam. Song Ngài chỉ đi bằng hóa thân và khi đến đó Ngài mang hình tướng bằng một cụ lão, cư ngụ tại làng Đồng Thạnh, bấy giờ là tỉnh Bắc Giang:
“Lấy tâm lấy trí xét soi,

Thầy đi dạy Bắc thử coi lẽ nào.

Thôi thôi dân chớ hùng hào,

Khùng từ Bổn đạo tẩu đào Bắc đô”.
CHÁNH VĂN
1. “Tháng năm mười tám rõ ràng,

Cùng xóm cuối làng ai cũng cười reo.
Xuống trần nhằm buổi nạn eo,
4. Gẫm trong dân sự còn nghèo chữ tu”.
LƯỢC GIẢI :
Khởi nguyên từ ngày 18 tháng 5 năm Kỷ Mão (1939) Đức Huỳnh Giáo Chủ khai sáng Đạo PGHH. Lúc bấy giờ người Pháp đang đặt ách thống trị trên đất Việt Nam, dân chúng phần đông hấp thụ theo nền văn minh vật chất của Âu Tây. Nên khi nghe Ngài đem nền Đạo cũ của nước nhà để giáo hóa, ai ai cũng reo cười chế nhạo.
Hơn nữa, Đức Thầy ra đời nhằm thời Hạ nguơn Mạt pháp, tâm trí con người quá mê mờ, nền Đạo đang đà xuống dốc nên sự tu của dân chúng còn rất yếu kém.
CHÚ THÍCH :
DẶN DÒ BỔN ĐẠO: Tiếng của bậc thầy dặn bảo lại đệ tử hay con cháu trước khi đi đâu.
THÁNG NĂM MƯỜI TÁM: Hiểu xuôi câu văn là ngày 18 tháng 5, ngày Đức Thầy khai sáng Đạo PGHH.
XUỐNG TRẦN: Nghĩa của chữ lâm phàm hay giáng trần. Ý chỉ người từ cõi siêu thoát vâng lịnh Phật Trời xuống khai Đạo độ đời.
NẠN EO: Chỉ thời pháp nạn không được tự do truyền bá giáo lý hay hành đạo.
CÒN NGHÈO CHỮ TU: Sự tu hành còn yếu ớt kém cỏi. Ý chỉ Đạo mới khai mở, dân chúng hành theo Đạo chưa có bao nhiêu, thêm gặp thời pháp nạn người ta dễ bị rơi rớt, thối chuyển.
CHÁNH VĂN
5. “ Hạ nguơn sanh chúng ám u,

Tây Phương sắc lịnh vân du Nam kỳ.
Mượn nhằm một xác nhu mì,
8. Giảng dân sáu tháng vậy thì xem sao ?”
LƯỢC GIẢI :
Dân chúng sống trong thời Hạ nguơn mạt pháp, trí lực quá mê si tăm tối, gây tạo nhiều tội lỗi, nên sắp gây tai nạn chiến tranh tàn khốc. Do đó, Đức Thầy được Đức Phật A Di Đà và Đức Thích Ca sắc lịnh cho Ngài khai Đạo cứu dân tại miền Nam nước Việt.
Ngài tùy theo cơ pháp, chọn một thiếu niên rất trẻ, nhưng tâm tánh nhu mì chân chánh đi đứng trang nghiêm chững chạc, để đúng ngày giờ đứng ra khai hóa nhân sanh. Sau sáu tháng, Ngài hạ bút sáng tác bài giảng nầy.
CHÚ THÍCH :
HẠ NGUƠN: Xem lại Q. Thượng Tập 1/3, tr. 51.

ÁM U: Mê tối mù mịt. Chỉ cho sự mê si.
TÂY PHƯƠNG: Hướng Tây, tức cõi Cực Lạc của Đức Phật A Di Đà. Cũng có nơi gọi là Thiên Truớc, cõi Tây Thiên Trước, cõi Phật của Đức Thích Ca .
SẮC LỊNH: Sắc chỉ và mệnh lệnh của cấp trên ban xuống, như sắc lịnh của vua hay Trời Phật. Chữ Tây Phương sắc lịnh ở đây, ý chỉ Đức Phật Thích Ca sắc lịnh cho Đức Thầy lâm phàm khai Đạo:
“Sắc của A Di là Phật Tổ,
Bốn chữ xuống phàm chớ ở đâu”.
Bằng chứng lúc Đức Thầy mới sanh ra Ngài đã có đức hạnh song toàn, nói năng chững chạc. Ngài có sẵn cử chỉ siêu nhân, và đủ biện tài trí tuệ khai hóa nhân sanh lúc mới 20 tuổi.
GIẢNG DÂN SÁU THÁNG: Tuy Ngài khai Đạo vào ngày 18 tháng 5, nhưng phải đợi tới rằm Trung Thu, tức trung tuần tháng tám, Ngài mới viết giảng dạy dân. Tính từ 15/8âl, 1939 đến tháng 2âl, 1940 (Canh Thìn), Ngài sáng tác bài Dặn Dò Bổn Đạo, tính ra đúng 6 tháng.
CHÁNH VĂN
9. “ Rất buồn bá tánh biết bao,

Nạn nguy sắp đến mà ngao du hoài !
Viết ra giảng kệ bốn bài,
12. Giã từ trần thế lui hài bôn phi”.
LƯỢC GIẢI :
Đức Thầy xét thấy tai nạn nguy hiểm nghèo đói sắp tới một bên mà bá tánh vẫn lo ăn chơi, chẳng lo bề tu sửa.
Ngài đã viết ra bốn bài Sấm Kệ lớn để dạy khắp vạn dân sớm lo tu niệm. Giờ đây Ngài sắp lên đường đi khuyến hóa nơi khác, nên sáng tác một bài để lại mang tực đề là “Dặn Dò Bổn Đạo”.
CHÚ THÍCH :
NẠN NGUY: Tai nạn nguy hiểm.
NGAO DU: Đi khắp đó đây để xem phong cảnh lạ và nhân tình thế thái ở các địa phương khác. Nhưng chữ ngao du ở đây là chỉ cho sự đi chơi (du lịch).
GIẢNG KỆ BỐN BÀI: Chỉ cho bốn quyển giảng lớn và dài mà Đức Giáo Chủ đã sáng tác vào cuối năm Kỷ Mão (1939) gồm có:
-Sấm Giảng Khuyên Người Đời Tu Niệm (Q.1).
-Kệ Dân Của Người Khùng (Q.2).
-Sấm Giảng (Q.3).
-Giác Mê Tâm Kệ (Q.4).
LUI HÀI: Trở gót, đã đi giờ sắp trở lại.
BÔN PHI: Bôn là chạy; Phi là bay. Bôn phi là đi nhanh cho mau tới đích. Đây có ẩn ý đi bằng chơn linh (vô hình).
CHÁNH VĂN
13. An-Nam phong-hóa lễ-nghi,

Đời nay văn-vật bỏ đi chẳng gìn.
Mảng lo chế nhạo chống kình,
16. Chẳng toan đạo-đức mà gìn thôn hương.

Ta đây dường thể như lươn,
Cứu dân chẳng nệ nắng sương lấm đầu.
Sáu trăng Thầy tớ dãi-dầu,
20. Quyết lòng truyền-bá Đạo mầu mà thôi .
LƯỢC GIẢI :
Nước Việt Nam ta từ trước ảnh hưởng hai tôn giáo lớn là Phật Giáo và Khổng Giáo, nên sự ăn ở lễ nghi phong hóa rất tốt đẹp. Nhưng từ khi có ngọn gió văn vật của Âu Tây tràn vào, khiến dân ta chạy theo và nền phong hóa bị xuống dốc. Họ cứ lo tham gian kình chống lẫn nhau, chẳng còn quí trọng tinh thần đạo đức nữa.
Vì lòng từ bi, Đức Giáo Chủ muốn cứu độ chúng sanh mà Ngài ví mình như con lươn. Dù ai có chê bai biếm nhẻ hay đổ bùn sình lên, Ngài cũng không màng kể.
Từ khi sáng tác Sấm Giảng để khai hóa nhân sanh, Ngài phải chịu biết bao sương gió dồn dập đến với Ngài, Ngài cũng không nài hà, chỉ quyết một lòng lo tế độ chúng sanh mà thôi.
CHÚ THÍCH :
AN NAM: Tên hiệu nước Việt Nam ta trong thời nhà Đường (Trung Hoa). Khi chiếm nước ta, họ đặt cho cái tên là An Nam Đô Hộ Phủ. Qua đời nhà Tống họ cũng kêu là An Nam Quốc.
PHONG HÓA: Phong tục và sự giáo hóa của một quốc gia. Đức Thầy có câu:
“Tùy phong hóa dân sanh phù hạp,
Chấp bút thần tả ít bổn kinh” (Diệu Pháp QM).
LỄ NGHI: Cũng viết là nghi lễ. Có nghĩa là nghi thức và lễ nghĩa của nước nhà. Đức Thầy đã cảnh tỉnh:
“Thấy sanh chúng nhiều người khờ dại,

Chẳng biết dùng phong hóa lễ nghi.
Nên ta đem Đạo đức duy trì,
Gìn tục cổ để người chẳng rõ” ( Q.4).
VĂN VẬT: Sản phẩm của văn hóa gồm có lễ vật và chế độ. Đây chỉ cho văn minh về vật chất, đối với văn minh tinh thần. Đức Thầy từng viết:
“Bởi vì đời văn vật cạnh tranh,
Nên cấu xé cùng nhau thảm não”(Diệu Pháp QM)
CHẾ NHẠO: Chê bai nhạo báng với nhau.

CHỐNG KÌNH: Cũng viết là kình chống. Có nghĩa tranh hơn thua, chống chế giành giựt với nhau.
CHẲNG TOAN ĐẠO ĐỨC: Không lo lắng việc tu hành đạo đức.
THÔN HƯƠNG: Làng xóm. Chỉ những người xung quanh ta.
LƯƠN: Một loài cá nước ngọt, sống trong bùn trịn, ao hồ, ruộng đồng, có mình tròn và dài trơn, màu nâu sẩm, trông rất hiền lành. Nghĩa bóng là hay chịu mọi sự cực khổ dơ bẩn. Đức Thầy ví mình như loại lươn là vì Ngài cam chịu mọi gian lao, cực khổ và tiếng đời chê bai gièm siểm, miễn sao cứu độ được bá tánh bớt khổ đau thì Ngài an lòng. Như Ngài từng thốt:
“Tớ với Thầy nào quản thân lươn,

Muốn cứu thế sá chi bùn trịn”.
SÁU TRĂNG: Một trăng là 1 tháng âm lịch, sáu trăng là chỉ cho sáu tháng.
Kể từ khoảng 15 tháng 8, Đức Thầy bắt đầu sáng tác những quyển sấm kinh, đến khi Ngài viết bài Dặn Dò Bổn Đạo nầy là đủ sáu tháng.
CHÁNH VĂN
21. Bồng-Lai Điên dại có ngôi,
Tây-Phương Cực-Lạc Khùng ngồi tòa sen.
Từ-bi ngọn đuốc mới nhen,
24. Giả như mở cửa mà then còn cầm.
Dân tình xài-xể dập bầm,
Nào hay ta đã thương ngầm sanh-linh.
Xác trần Ta mở oai thinh,
28. Đạo mầu truyền pháp thình-lình không hay.
LƯỢC GIẢI :
Đoạn giảng trên Đức Giáo Chủ cho biết: Hai Thầy trò Ngài xuống trần khai Đạo, tuy ông đệ tử tự xưng là Điên hay Dại, nhưng ông đã có sẵn ngôi vị ở cảnh Tiên, đây chỉ ông Cử Đa đã chứng đạo, là Tiên Trưởng ở núi Tà Lơn. Còn ông Khùng là Đoàn Phật Sư, tức là Đức Phật Thầy Tây An. Tuy Ngài xưng là Khùng, song ngôi vị của Ngài đã có sẵn ở Tây Phương Cực Lạc.
Nền Đạo của các Ngài mới khai mở, như ngọn đuốc mới nhen nhúm chưa sáng tỏ lắm. Cũng như Ngài mới mở cửa mà tay còn cầm then gài, cánh cửa mới hé chưa mở hoát ra được. Cũng vì thế mà người ta còn chê bai biếm nhẻ, nhưng các Ngài không màng kể, bởi họ đâu có hiểu lòng các Ngài thương khắp sanh linh.
Ngài cũng tiết lộ cho chúng sanh biết Ngài đã dùng uy lực tinh thần của lời nói mà âm thầm trao truyền chánh pháp, đệ tử ít ai hiểu được.
CHÚ THÍCH :
BỒNG LAI: Còn gọi Bồng Hồ, một trong ba hòn đảo ở biển Bột Hải: Bồng Lai, Phương Trương và Doanh Châu. Đây chỉ cảnh Tiên, nơi tiêu diêu thoát tục.
ĐIÊN DẠI: Hiệu của ông Cử Đa (Ngọc Thanh) tức là đệ tử của Đức Phật Thầy Tây An.
TÂY PHƯƠNG CỰC LẠC: Cảnh Cực Lạc ở cõi Tây Phương của Đức Phật A Di Đà.
KHÙNG: Hiệu của ông Thầy, tức Đức Phật Thầy Tây An.
TỪ BI: Là hai trong bốn đại đức của chư Phật. Có nghĩa ban vui cứu khổ. Song chữ Từ bi ở đây là chỉ cho Đạo Phật (đạo Từ Bi).
OAI THINH: Uy lực của lời nói, tức lời pháp giáo của Đức Thầy…
TRUYỀN PHÁP THÌNH LÌNH: Cách truyền pháp âm thầm của ông Thầy và người đệ tử. Đức Thầy luôn nhắc nhở về sự truyền pháp nầy:
... “Thẩn thơ lại gặp Đức Thầy Bửu Sơn.

 Cúi đầu Điên tỏ nguồn cơn,
Động lòng bác ái ra ơn dạy truyền.

Thấy Điên tâm tánh quá thiềng’,
Nội trong sáu khắc biết liền thiên cơ”.
CHÁNH VĂN
29. Trớ-trêu con tạo thày-lay,

Lôi-Âm sắc lịnh đòi rày hỏi-han.
Cúi đầu tâu trước Phật đàng:
32. “Lê dân ngoan-ngạnh xóm làng cừ-khôi.

Đầu đuôi tâu lại khúc nôi,
Một trăm mới đặng ối thôi mười người !
Mảng lo cao thấp ngạo cười,
36. Bởi chưng trần-hạ biếng lười không lo”.

Di-Đà nghe tấu buồn xo,
38. Vạn dân bá-tánh đắn-đo nhiều bề.
LƯỢC GIẢI :
Đoạn giảng qua, ý cho biết Đức Thầy đã có sắc lịnh của Đức Phật A Di Đà và Đức Phật Tổ để lâm phàm độ thế, song nay lại được các Ngài đòi về dạy việc.
Trước mặt chư Phật, Ngài quì trình bày: Hiện giờ dân chúng quá nghinh ngang hung ác, trong số 100 chỉ dạy được 10 người thức tỉnh mà thôi.
Hễ thấy ai tu hành đạo đức thì họ biếm nhẻ chê cười, cho rằng lo tu thân hành đạo chỉ thấy cực khổ thêm. Đức Di Đà cùng chư Phật nghe rất buồn lòng cho bá tánh.
CHÚ THÍCH :
TRỚ TRÊU: Ranh mảnh, né tránh, tráo trở . Người ta hay dùng những chữ lắc léo hay cắc cớ, trớ trêu để than trách. Đức Thầy viết: “Lắc léo hóa công bày tấn kịch”.
THÀY LAY: Chịu đựng, gánh lấy công việc không phải của mình.
LÔI ÂM: Một ngôi chùa có tên là Lôi Âm Tự tại Linh Thứu Sơn, nơi Đức Phật Thích Ca lúc tại thế thường ngự thuyết pháp.
KHÚC NÔI: Hoàn cảnh, sự tình.
MỘT TRĂM MỚI ĐẶNG ỐI THÔI MƯỜI NGƯỜI: Lúc Đức Thầy còn khai Đạo tại Tổ Đình Hòa Hảo, một hôm, Ngài kêu ông xã Bộ ở Châu Đốc và ông Huỳnh Hữu Phỉ ở Phú Lâm hỏi: “Tổng số tín đồ trong tỉnh Châu Đốc được bao nhiêu ?” Ông xã Bộ đứng lên trả lời: “Bên phần Châu Phú và Châu Đốc khoảng 2.500 người. Còn bên Tân Châu, Hồng Ngự và các xã cù lao thì phần ông Huỳnh Hữu Phỉ kiểm soát, chẳng biết được bao nhiêu, thưa Thầy”.
Đức Thầy liền nhìn ông Hai Phỉ ý muốn hỏi, thì ông Phỉ đứng lên thưa:
-Bạch Thầy ! Phần tín đồ ở các quận bên nầy khoảng độ non ba ngàn. Đức Thầy liền nói:
-Kể chung như được năm ngàn đi. Nhưng nữa sau còn chừng năm trăm thôi !
Ông xã Bộ hỏi tiếp:
-Sao vậy Thầy ?
-Vì tu không bền chí nên bị rơi rớt lần lần chớ sao!
Nghe nói, ai cũng trầm ngâm suy nghĩ chớ chẳng hỏi gì thêm nữa!..
TRẦN HẠ: Cũng như chữ Thiên hạ, chỉ chung cho mọi người đang sống cảnh hạ giới nầy.
DI ĐÀ: Tức là Đức Phật A Di Đà, Giáo Chủ cõi Cực Lạc. Cũng như Đức Phật Thích Ca là Giáo chủ đạo Phật ở cõi Ta Bà. Đức Huỳnh Giáo Chủ có được sắc lịnh của hai vị Phật nầy xuống trần khai Đạo, nên nay Ngài mới được về hỏi việc.
CHÁNH VĂN
39. Làm sao cửa Phật dựa kề,

Hung-sùng tàn-ác khó bề dạy khuyên.
Thầy Khùng Trò lại hoá điên,
42. Khùng điên mấy tháng tình riêng ai ngờ !
Tượng xưa dấu cũ còn mờ,
Khùng lo tìm kiếm bến bờ mà nương.

Nói cho bổn-đạo đặng tường,
46. Dạy dân nào có gạt lường chi dân.
LƯỢC GIẢI :
Thầy trò Đức Thầy tấu trình đến đây có lời than: Dân tình hung ác khó dạy như vậy thì làm sao về đặng cửa Phật ?
Trong thời gian khai Đạo, ông Thầy giả dạng là Khùng, còn ông trò (tức đệ tử) thì giả như người Điên. Nhưng bá tánh đâu có ngờ đây là các bậc Phật Tiên giả dạng độ đời.
Hai Ngài đã giải rõ: Không chỉ lần nầy mà từ trước tới giờ, hai Ngài đã có nhiều lần khai hóa và còn lưu để bao nhiêu dấu tích về tiền thân của Đức Phật Thầy và Đức Cử Đa. Các Ngài mới thống trách trong bổn đạo chẳng chịu tìm cội xưa gốc cũ để hướng về cảnh Tiên Phật. Vì quá xót thương dân chúng, các Ngài mới dạy tận tường như vậy, chớ nào ai có gạt lường bá tánh đâu mà nghi ngờ.
CHÚ THÍCH :
“TƯỢNG XƯA DẤU CŨ CÒN MỜ, CHẲNG LO TÌM KIẾM BẾN BỜ MÀ NƯƠNG”.: Những dấu tích xưa của Đức Phật Thầy Tây An và ông cử Đa còn lưu lại như: Các bài vị Đoàn Phật Sư và những hình thức ở chùa Tây An Cổ Tự, Tây An Cổ Tự (có gốc mục lên chồi) và các bài vị của Đức Phật Thầy Tây An còn lưu lại ở Tây An Tự núi Sam. Ngoài ra, còn quyển Sấm truyền về Đức Phật Thầy cũng như những dấu vết ông Cử Đa tu Tiên được chứng quả ở núi Tà Lơn.
Đức Thầy đặt câu hỏi cho các môn nhơn đệ tử. Tại sao không lo tìm kiếm mà nương theo cho đến bờ bến ?..
ĐẶNG TƯỜNG: Được thấu đáo tường tận.
CHÁNH VĂN
47. Chim ô đà dựa cầu Ngân,

Người Xưa trở gót mấy lần ai hay.
Đời nầy chưa vẹn thảo ngay,
50. Thì là khó thấy mặt mày người Xưa.
Dạy đời nào quản nắng mưa,
52. Ước mong bá-tánh sớm ưa tu-hành.
LƯỢC GIẢI :
Theo văn chương Việt Nam, hễ mỗi khi có chim Ô thước đứng dựa bên cầu sông Ngân, là báo tin những người có duyên lành với nhau thì luôn gặp gỡ nhau để dìu dắt cho đến ngày trùng phùng hội ngộ. Song người đời nay phải thảo ngay trọn vẹn mới mong gặp lại người xưa. Bằng không, khó được kết quả.
Đức Thầy ra đời hóa Đạo dù gặp nhiều nắng mưa cay đắng, Ngài cũng chẳng ngại, miễn cho bá tánh vạn dân đều biết thức tỉnh tu hành là tốt.
CHÚ THÍCH :
CHIM Ô: Loài chim quạ, lông đen.
CẦU NGÂN: Còn gọi cầu Ô Thước, do chim qua kết thành cầu bắc qua sông Ngân Hà. Điển tích: Chức Nữ và Ngưu Lang, được nhà Trời thương tình cho kết làm vợ chồng, sau đó sanh ra lười biếngnên bị đày , ly cáh bởi sông Ngân Hà. Mỗi năm, khi đến đêm trừ tịch, mùng 7 tháng 7, nhờ chim quạ nối đuôi nhau làm thành cầu, hai người mới được gặp nhau.
CHÁNH VĂN
53. Đục trong bốn cuốn ngọn ngành,

Khuyên đời trau-trỉa chữ lành cho xong.
Con người có Tổ có Tông,
56. Học hay chữ-nghĩa sao không phượng-thờ?

Hiếu trung truyện tích sờ-sờ,
58. Người đời phải biết phượng-thờ mẹ cha.
LƯỢC GIẢI :
Vừa qua, Đức Thầy đã sáng tác bốn quyển giảng. Ngài phân tách trong, đục, hư, nên, tốt, xấu rất rành rẽ để khuyên bá tánh nên trau sửa cho mình được trọn lành.
Sống trong đời ai cũng nhờ ông bà dòng họ mới có mình. Vậy làm người phải biết kính nể mến yêu.
Bao nhiêu mảnh gương trung hiếu đã lưu lại trong sách sử từ xưa đến nay, bổn phận làm con phải lo phụng dưỡng thờ kính cha mẹ cho tròn câu hiếu đạo.
CHÚ THÍCH :
BỐN CUỐN: Chỉ bốn quyển giảng Đức Thầy đã viết trong sáu tháng qua.
TRONG ĐỤC: Tốt và xấu, sạch và dơ.
TRAU TRIA: Cũng gọi là trau trỉa. Nghĩa của chữ tu, tức là tu sửa trau dồi cho thân tâm trở nên tốt lành. Đức Thầy đã viết:
“Trau tria nhục thể tìm cội cũ,

Chùi rửa tim gan một tấc lòng”. Và:
“Thấy chúng sanh trau trỉa mặt mày,
Chớ chẳng chịu trau tâm trỉa tánh”(Q.4)
TỔ TÔNG: Tổ là ông bà, Tông là dòng họ. Chỉ cho ông bà dòng họ từ trước.
HIẾU TRUNG: Tôn kính và bảo dưỡng cha mẹ gọi là Hiếu. Trung thành với vua (quốc gia dân tộc) gọi là Trung, do từ câu “Trung quân vương, Hiếu phụ mẫu”. Đức Thầy luôn nhắc nhở:
“Hiếu trung lòng chớ vội quên,

Sống lo trọn Đạo thác lên Tiên đài”.
CHÁNH VĂN
59. Từ đây ta mắc bôn-ba,
Dời chơn ra Bắc đặng mà dạy khuyên.
Vạn dân nên trọng Phật Tiên,
62. Dể ngươi lời dạy đọa riêng một mình.
Bắc, Nam chờ đợi cuối Thìn,
64. Sẽ lo vận chuyển thân hình xác ta.
LƯỢC GIẢI :
Đoạn giảng trên Đức Thầy cho biết, từ đây Ngài chẳng những có trách nhiệm khuyến hóa dân chúng miền Nam mà còn có phận sự giáo Đạo miền Bắc nữa. Vậy mỗi người nên kỉnh trọng Phật Tiên, tất sẽ được nhiều hạnh phúc, nếu khinh thường lời giáo huấn ấy sẽ bị khổ thân sau nầy.
Đức Thầy cũng cho biết vào khoảng cuối năm Canh Thìn (1940), Ngài sẽ được Trời Phật vận chuyển thân xác ra khỏi vòng kềm kẹp của người Pháp tại nhà Thương Chợ Quán.
CHÚ THÍCH :
BÔN BA: Xuôi ngược các nơi, rày đây mai đó, khi nơi nầy khi nơi khác, ra Bắc vào Nam không yên một chỗ:
“Bôn Bắc tẩu Nam cam khổ rối”.
VẠN DÂN: Do chữ muôn dân, chỉ toàn dân.
BẮC NAM: Miền Bắc miền Nam nói chung, toàn cõi Việt Nam.
CUỐI THÌN: Chấm dứt năm Canh Thìn (1940).
CHÁNH VĂN
65. Viết thêm một khúc ngâm-nga,

Dặn dò bổn-đạo vậy mà mấy trương.
Ta dầu có cách thôn-hương,
68. Vạn dân cứ chữ hiền-lương mà làm.
Thích-Ca còn phế tước hàm,
70. Lầu cao cửa rộng mà ham tu-hành.
LƯỢC GIẢI :
Viết đến đây, Đức Thầy muốn dừng lại, song còn sáng tác thêm một đoạn ít lời nữa. Từ đây dù Ngài có xa cách quê hương (Thánh địa Hòa Hảo) nhưng khuyên trong vạn dân bá tánh cứ y theo hai chữ hiền lương mà hành trì.
Ngài nhắc lại cho mọi người cùng nhớ Đức Thích Ca khi xưa tuy giàu sang vinh hiển, chức tước quyền uy, song Ngài vẫn dứt bỏ để lo tu hành, tìm ra chánh Đạo cứu khổ vạn loại chúng sanh.
CHÚ THÍCH :
BỔN ĐẠO: Bổn là thuộc về mình, Đạo là đạo giáo. Đạo giáo mà mình đang theo. Đây là tiếng của một vị thầy gọi các đệ tử. Đức Thầy viết:
“Trong bổn đạo từ đây kim chỉ”.
Hoặc là:
“Bổn đạo ơi hãy rán sửa mình”( Q.4).

MẤY TRƯƠNG: Mấy trang giấy.
THÔN HƯƠNG: Làng xóm, quê hương mình.
THÍCH CA: Họ của Phật. “Họ Thích Ca từ đây cũng ngỡ”. Đọc cho đủ là Đức Thích Ca Mâu Ni. Ngài tên thật là Sĩ Đạt Ta, con của vua Tịnh Phạn và Hoàng hậu Ma Da ở xứ Ấn Độ. Lớn lên, Ngài lìa bỏ cung vàng ngôi báu, vợ đẹp con ngoan để đi tu. Sau chứng quả hiệu là Thích Ca Mâu Ni Phật, cũng là Giáo Chủ đạo Phật trên toàn cõi Ta bà.
CHÁNH VĂN
71. Phật, Tiên dụng kẻ lòng thành,

Đạo chơn thì ít ai hành thiệt tâm.
Trí phàm như chốn sơn-lâm,
74. Dạy dân như phá rừng cầm cho dân.
Nào đâu dân có biết ân,
Mạnh rồi tưởng Phật vái Thần làm chi.
Đây nầy lời lẽ rán ghi,
78. Thương đời nên mới làm thi khuyên đời.
LƯỢC GIẢI :
Xưa nay, người tu hành phải thật tâm thành ý mới được sự tiếp độ của Phật Tiên. Nhưng ngược lại nhà tu thì đông mà kẻ thật tâm tu niệm lại ít. Tâm trí của mỗi chúng sanh đa số là tạp nhạp, nay nghĩ thế nầy, mai nghĩ thế khác, như đám rừng đủ các loại cây: Chạ, đốc, tốt, xấu lẫn lộn.
Do đó, Đức Thầy khuyên dạy các môn đồ như phá đám rừng để lọc hết số cây đốc chạ ra và dung dưỡng những cây tốt quí cũng như tuyển chọn người hiền để lập nên cõi đời Thượng nguơn Thánh đức.
Thế mà ít người nghĩ đến ân nghĩa ấy. Đức Thầy cũng kêu gọi mọi hành giả hãy rán ghi nhớ lời Sấm Thi để thực hành theo.
CHÚ THÍCH :
LÒNG LÀNH: Tâm thành thật ngay chánh. ĐẠO CHƠN: Con đường ngay chánh.
SƠN LÂM: Rừng núi. Phá rừng cầm là phá rừng núi cây cỏ gai gốc, dọn cho sạch để mở đất làm ruộng rẫy. Ý chỉ dẹp hết lòng tà quấy nơi thân tâm của mình.
RÁN GHI: Rán mà ghi nhớ, đừng quên. Đây có ý dặn dò những lời Sấm Thi của Đức Thầy đã dạy, phận tín đồ hãy rán ghi nhớ mà thực hành theo đừng để xao lãng.
CHÁNH VĂN
79. Ra đi dặn lại ít lời,
Khuyên trong bổn-đạo vậy thời rán nghe.
Dầu ai tài phép bày khoe,
82. Ham linh ham nghiệm sợ e mang nghèo.

Lựa cho phải cột phải kèo,
Phải vai phải vế mà theo kẻo lầm.

Ngọc kia ẩn dạng khó tầm,
86. Chọn nơi chơn chánh khỏi lâm khổ hình.
LƯỢC GIẢI :
Trước khi ra đi, Đức Thầy dặn dò bổn đạo kỹ lưỡng, hãy rán mà nghe và ghi nhớ, vì từ đây các tà đạo ra đời họ bày ra bùa chú thính linh khoe khoang cổ cõ bên ngoài gạt gẫm mọi người mà lợi dụng. Ngài dạy rằng dầu họ có linh nghiệm thế nào cũng đừng nghe theo, lúc nào cũng giữ lòng chánh tín mạnh tin nơi tâm của mỗi chúng ta. Tâm ta đều có sẵn Phật tánh và trí vô sư, nếu giữ lòng chơn chánh thanh tịnh thì Phật trí hiện bày. Còn cái gì khoe khoang bày vẻ bên ngoài, đều giả tạo gạt lường, nếu chúng ta tin theo sẽ bị khổ thân sau nầy. Bởi:
“Chúng nó xuống khuyên răn nhiều chỗ,

Dùng phép mầu lòe mắt chúng sanh.
Ai ham linh theo nó tập tành,

Sa cạm bẫy khó mong sống sót”.
Bởi vì tánh Phật ai cũng có, giờ đây còn tiềm ẩn nơi tâm tư của mọi người.
Nếu dùng tâm mà tìm tâm mới gặp, còn tìm tâm bằng hình tướng bên ngoài thì không bao giờ đạt được. Cũng như người cất nhà, ông thợ đã sắp đặt cột kèo xiên trính đâu đấy đều ăn khớp, vừa đúng thước tấc với nhau mà người đứng ra ráp lại sai trật thì cái nhà ấy bị gãy đổ. Vậy Đạo Phật là chánh Đạo mà ta ham linh, tu theo đạo tà, tất phải có hại thôi.
Đức Thầy đã tận tình dạy bảo:
“Ta chẳng phải dùng lời chuốt ngót,
Mà làm cho dân chúng say mê.

Nẻo chánh tà biện luận nhiều bề,

Cho bá tánh tìm nơi cội gốc.
Lựa cho phải kèo xưa danh mộc,

Đừng để lầm thợ khéo sơn da.
Thì sau nầy gặp lúc phong ba,

Dông gió lớn cột kèo khỏi gãy”.
CHÚ THÍCH :
TÀI PHÉP: Pháp thuật tài năng của các ông, các bà phù thủy tu luyện theo ngoại đạo mà được như: Bùa chú, lên đồng lên xác, sái đậu thành binh, soi căn nói tướng ứng, đoán số mạng, luyện thiên linh và bày binh bố trận. Phần đông là các người tu núi, bị sai lạc đạo Tiên mà ra. Đức Thầy từng cho biết:
“Địa Tiên tài phép đa đoan,
Phi đao bửu kiếm mê mang mắt trần”. Đức Thầy thường khuyên khắp bá tánh: “Ai mà ta dạy chẳng gìn,
Thì sau đừng trách mất tình yêu đương.
Bàn môn tài phép nào tường,

Kêu trời dậm đất vậy thì dạ rân.
Nói cho bổn đạo liệu toan,

Chớ theo tả đạo mà tan xác hồn.
Nó làm nhiều phép nhiều môn,

Bùa mê thuốc lú mê hồn chúng sanh.

Thành binh sái đậu cũng rành,
Nếu tin thời mắc tan tành về sau.

Bây giờ bất luận người nào
Không dùng của thế sắc màu cũng không.
Nói cho bổn đạo rõ lòng,
Ấy là chơn chánh mới hòng vinh vang”.
Vào khoảng mùa Hè năm Canh Thìn có ông Nguyễn Chi Diệp ở xã Hòa Hảo và ông Út Trác ở xã Mỹ Hội Đông đến xã Nhơn Nghĩa (Cần Thơ) viếng Đức Thầy và hỏi thêm một việc:
- Bạch Thầy ! Hôm Ngài bị người Pháp dời đi đến nay ở xã Bình Thủy phía trên Long Xuyên có một ông Đạo mới ra đời trị bịnh cũng giống như Thầy. Người ta tới lui rất đông, nhưng chẳng biết ông Đạo ấy tà hay chánh ? Nhờ Thầy phân giải giùm để anh em tín đồ khỏi bị lầm lạc.
Đức Thầy không trả lời ngay ông Đạo ấy chánh hay tà mà Ngài vừa nói vừa cầm viết, viết lên mấy dòng chữ như sau:
“Từ đây sắp tới, không riêng về ông Đạo đó mà bất luận là ai ra đời độ thế, nếu:
- Còn ăn tiền bạc là tà !
- Còn dùng màu sắc là tà !
- Còn lên xuống và xưng hô Thần Thánh là tà !
- Còn bỏ tóc xả để đầu đanh là tà !”
(Thuật theo lời ông Út Trác)
Nhận Xét:
Xưa nay, hễ có Phật ra đời khai hóa nhân sanh thì luôn luôn có ma theo dõi để phá rối người tu Phật. “Phật ma, ma Phật mới ra vở tuồng”.
Hay nói cách khác, thời nào mà tà ma ngoại đạo lộng hành gạt người mê tín và nhiễu hại lê dân thì Phật Tiên cũng lâm phàm khai thông chánh đạo, dẹp tan tà thuyết để giác tỉnh chúng sanh trở về con đường chánh tín. “...bởi đời nầy pháp môn bế mạc, Thánh đạo trăn vu. Người tâm trí tối đen, đời lắm Ma Vương khuấy rối. Ta là một trong các vị cứu đời ấy. Ai liễu đạo nơi quốc độ nào thì cũng trở về quốc độ ấy mà trợ tế nhân dân”.
Hoặc là:
“Thời kỳ nầy nhiều quỉ cùng ma,
Trời mở cửa Quỉ Vương xuống thế.

Nên Ta mới ra tay cứu tế,
Kẻo chúng sanh bịnh khổ quá chừng”.
Trong số quỉ ma hay tà đạo theo phá PGHH hiện nay, cũng như thời Đức Thích Ca có lục sư ngoại đạo và ma Ba Tuần theo chống báng phá hoại Đạo Phật. Nên khi PGHH gặp pháp nạn liền có kẻ ra đời cũng thuyết đạo, cũng trị bịnh na ná như Ngài, làm cho người tu phân vân không biết đâu tà đâu chánh.
Do đó, ông Diệp và ông Trác mới đến Nhơn Nghĩa hỏi Đức Thầy:
“Có ông Đạo trên Long Xuyên vừa mới ra đời, trị bịnh gần giống như Ngài, nhưng không biết ông ấy tà hay chánh ?”
Sở dĩ Ngài không phân biệt ông Đạo đó mà nói chung tất cả vì Ngài biết chẳng phải chỉ có một người đó mà còn có nhiều người, nhiều nơi khác nữa, nên Ngài chỉ cho toàn thể một ý thức căn bản để nhận ra: đâu tà đâu chánh. Và ai có tin nghe theo Ngài, cũng phải là chánh tín chớ đừng tu mê tín.
Điểm thứ nhất, Ngài nói: “Còn ăn tiền bạc là tà !” Nếu nhìn về hình thức bên ngoài của hai ông Đạo tà và chánh giống nhau khó phân biệt. Nhưng bên trong của phái tà thì lợi dụng tiền bạc còn phía chánh thì thật tâm độ đời bất vụ lợi. Cũng như hai ông quan có hình thức và chức vụ giống nhau, nhưng ông ăn hối lộ còn một ông lại thanh liêm thì rất dễ nhận ai tốt ai xấu. Để sáng tỏ hơn, thử đọc lại đoạn giảng của Đức Thầy:
“Bây giờ bất luận người nào,
Không dùng của thế sắc màu cũng không.
Nói cho bổn đạo rõ lòng,
Ấy là chơn chánh mới hòng vinh vang”.
Điểm thứ hai: “Còn dùng màu sắc là tà !” Màu sắc ở đây phân ra ba loại:
a)-Loại có màu: Xanh, đỏ, trắng, vàng…chỉ cho hạng đồng bóng, lên xác cô Năm, cô Mười…Họ thích mặc hàng lãnh nhiều màu sắc sặc sỡ, khi lên xác làm bệnh thì đội khăn nhiều màu, dài năm thước, buộc người ta tin theo phải cung ứng các thứ đó cho họ.
b)-Loại có hình tướng, đối với vô tướng (vô vi). Đây chỉ cho các ông tu hành theo sắc tướng thinh âm, như các thầy nhưn bông chuyên đi làm đám, tụng kinh mướn…không đúng chơn lý của Đạo Phật. Kinh xưa bảo:
“Sắc tướng thinh âm chư ngoại giáo, Chơn truyền cụ thất Đạo nan thành”.
c)-Loại sắc đẹp của người Nam hay Nữ. Đây chỉ các ông đạo còn lợi dụng hoặc đam mê nữ sắc.
Tóm lại, nếu thấy nhà tu nào còn ô nhiễm các loại màu sắc như trên đều là không chơn chánh.
Điểm thứ ba: “Còn lên xuống hay xưng hô Thần Thánh là tà !” Đây chỉ hạng thượng xác cỡi đồng, tức là những người xác tướng, các cô đồng, bà bóng, thầy phù thủy làm bịnh bằng cách có vô xác ra xác, coi bói soi căn, cầu hồn, đoán số mạng hoặc dùng bùa chú trù ếm và sát sanh cúng tế quỉ thần.
Điểm thứ tư: “Còn bỏ tóc xõa để đầu đanh là tà !” Tức chỉ những thầy tu hay làm ra vẻ đạo mạo bên ngoài, như: Bỏ tóc xõa dài không bới, hoặc không chải gỡ lâu ngày tóc đanh lại giống hình cái mão. Hoặc đi không mang dép, bước nối gót, đi chữ đinh, không ngó qua lại…Họ thường tự xưng đã tu luyện lâu năm: Từ non này động nọ vừa xuống núi để cứu thế độ dân khiến bá tánh hiểu lầm các ông đạo ấy khổ hạnh cao, công phu luyện đạo không ai bằng liền chạy theo rần rộ. Chẳng ngờ trong thân tâm của các ông ấy vẫn còn ô nhiễm danh lợi tình như hàng thế tục. Hạng người nầy phần nhiều là tu sai lệch Đạo Tiên. Vọng tưởng hóa độ mà ra, cũng là một trong lục sư ngoại đạo từ trước còn lại.
Để cho mọi người khỏi bị lầm lạc theo tà sư ngoại đạo, Đức Thầy dặn dò cặn kẽ: “Cho được tránh những điều ấy, trước khi thờ, học Đạo nào hay theo ông Thầy nào, ta hãy suy gẫm phán đoán kỹ càng chừng hiểu biết rõ ràng ta sẽ hành theo Đạo ấy, Thầy ấy. Chẳng được như vậy dầu mình có theo Đạo rất chánh đáng ông Thầy rất thông minh cũng chẳng có ích chi cho mình cả”.
Tóm lại, bốn điểm Đức Thầy dạy ông Diệp và ông Trác trên đây là một qui định tất yếu cho tín đồ sau nầy để lọc lừa tà chánh.
CHÁNH VĂN
87. Ách trời nạn nước thình-lình,

Người hung cứ mãi chống kình với Ta.
Theo tài học cũ nôm-na,
90. Hỡi ai trí-thức tầm mà cạn sâu.
Lúc nầy chưa thể ngồi lâu,
Tách dời chốn khác ngõ hầu dạy răn.
Tín-đồ cùng các chư-tăng,
94. Từ rày sắp đến nói năng chọn lời.
Bớt phiền bớt não cuộc đời,
96. Rán nghe lời dạy vậy thời hành y.
CHÚ GIẢI :
Thời nay, tai trời ách nước xảy ra thình lình ít ai biết trước được. Thế mà kẻ hung ác còn kình chống với người tu. Đức Giáo Chủ ra đời đem nền đạo đức của ông cha từ trước dạy dỗ chúng dân.
Vậy ai là người trí thức hãy rán suy tầm cho rõ thấp cao sâu cạn mà lựa chọn. Từ đây, Đức Giáo Chủ không thể ngồi yên một chỗ mà thường đi đây đi đó khuyên dạy nhân sinh. Ngài kêu gọi các chư tăng và môn đồ hãy rán cẩn ngôn trong việc nói làm cho được hiền lành, dứt đi sự buồn khổ để lo thực hành y theo lời giáo huấn của Ngài.
CHÚ THÍCH :
ÁCH TRỜI NẠN NƯỚC: Nạn dân ách nước hay thiên tai địa ách. Đó là do nghiệp nhân chính mình đã tạo ra từ trước, giờ đây bị trả quả:
“Thiên số định cùng chưa mãn hạn,

Nên phải còn bận mãi ách nàn tai.”

THÌNH LÌNH: Việc xảy ra bất ngờ.
HỌC CŨ: Lối học lễ nghi đạo đức thời xưa.
NÔM NA: Là loại chữ riêng biệt của người Việt Nam ta, gốc từ chữ Hán (Tàu) biến dạng ra. Nôm cũng gọi là Nam là một thứ tiếng thông dụng của người Việt. Người ta dùng nguyên chữ Hoa, hoặc lấy hai ba chữ ghép lại, để đọc và viết theo tiếng nói riêng của người Việt. Ý chỉ dùng thứ tiếng nước nhà. Chữ Nôm thêm vào chữ Na, là ý nói lời văn mộc mạc chơn thật cho dễ hiểu.
TRÍ THỨC: Người có học thức và hiểu biết.
TÍN ĐỒ: Những người có một tín ngưỡng, theo một tôn giáo; trong đạo Phật, chỉ các thiện nam tín nữ tại gia.
CHƯ TĂNG: Do chữ Tăng già (Phạn ngữ Sangha). Trong Trí Độ Luận Bồ tát Long Thọ chia chư tăng làm 4 hạng: 1. Ác dương tăng: hạng ẩn dương nương Phật, 2. Vô tu tăng: hạng đội lốt nhà sư, không thật tu hành, 3. Hữu tu tăng: hạng có tu có cải sửa, 4. Chân thật tăng: hạng tu hành chơn chánh, thông suốt kinh điển, hành trì tinh tấn, đáng liệt vào hàng Tăng bảo. Đức Thầy từng kêu gọi:
Cả tiếng kêu cùng khắp chư tăng,

Với tín nữ thiện nam Phật Giáo.

Nên cố gắng trau thân gìn đạo,…
…Hiệp cùng nhau truyền bá Kinh lành.

Làm cho đời hiểu rõ thinh danh,
Công đức Phật từ bi vô lượng”.
CHÁNH VĂN
97. Đạo mầu bát-chánh rán ghi,
Thứ nhứt chánh-kiến việc chi xem nhìn.
Luận bàn chơn-lý cho minh,
100. Chuyện chi xét đoán xảo tinh mới là.
Thứ nhì chánh-mạng vậy mà,

Việc làm do lịnh tâm hồn khiến sai.
Thứ ba tư-duy bằng nay,
104. Các điều tưởng nhớ thẳng ngay mới mầu.

Thứ tư chánh-nghiệp mặc dầu,
Nghề chi thì cũng ngõ hầu làm ngay.
Tà gian tánh ấy tù đày,
108. Của người tham-nhũng nghề nầy chớ ham.

Thứ năm tinh-tấn hội-đàm,
Sạch trong kỹ-lưỡng mà làm mới ngoan.
Thứ sáu chánh-ngữ liệu toan,
112. Nói năng điều chánh thì an chớ gì !
Thứ bảy chánh-niệm vậy thì,
Khi cầu khi nguyện chuyện gì thành tâm.
Thứ tám chánh-định chớ lầm,

Từ-bi hai chữ đứng nằm chớ quên.
Ngồi đâu cũng định mới nên,
118. Đừng cho công việc hớ-hênh với người.
LƯỢC GIẢI :
Bát Chánh Đạo là Pháp tu rất huyền diệu sâu kín, hành giả hãy rán ghi nhớ:
Thứ nhứt là Chánh Kiến: khi muốn giải quyết vấn đề gì phải dùng trí thông minh của mình mà xét đoán cho thấu đáo đúng với sự thật (chơn lý) mới khỏi bị lầm lạc.
Thứ nhì là Chánh Mạng: mỗi người dùng trí huệ tâm thần điều khiển sắp đặt cuộc sống cho được trong sạch đúng đắn.
Thứ ba là Chánh Tư Duy: lúc nào hành giả cũng giữ tư tưởng mình cho ngay thật chân chánh.
Thứ tư là Chánh Nghiệp: mọi sự sinh hoạt trong đời sống đều cần lương thiện, bỏ dứt tánh tà vạy tham gian điêu xảo.
Thứ năm là Chánh Tinh Tấn: dạy ta lúc nào cũng giữ đức tin vững chắc, chuyên cần, sáng suốt trong sạch, để có Chánh tín, dù ai có cuốn lôi cám dỗ cũng không lay chuyển được.
Thứ sáu là Chánh Ngữ: lời nói chơn chánh, không vi phạm các điều ác: lưỡng thiệt, ỷ ngôn, ác khẩu, vọng ngữ , lúc nào cũng nói năng chơn chánh hiền lương, đức hạnh và thanh bai tao nhã.
Thứ bảy là Chánh Niệm: tưởng những điều chân chánh tốt lành, mỗi khi cầu nguyện lễ bái đều phải giữ cho được nhứt tâm thành ý, bỏ hết những tư tưởng xằng xiên tà khúc.
Thứ tám là Chánh Định: định tưởng hay suy gẫm chân chánh, tức là phải dùng trí huệ xét suy cho thấu đáo. Cái nào là Từ Bi giác ngộ thì nuôi dưỡng, cái nào là phiền não sân si thì diệt trừ. Mỗi lúc đi, đứng, ngồi, nằm hay mọi sự sinh hoạt, uống ăn ngủ nghỉ, lục căn đối với lục trần tâm vẫn như như bất động, tất đạt được Đạo quả.
CHÁNH VĂN
119. Hành y thì đáng vàng mười,

Tùy lòng tùy sức của người đời nay.
Tu-nhơn hiền-hậu cũng hay,
122. Dạy đời phải viết ngày rày cho tinh.
Rút trong các luật các kinh,
Tùy lòng không ép làm in giảng nầy.
125. Thấp cao các bực chớ chầy,
Kẻ ngu người trí nghe Thầy dạy khuyên.

Sớm khuya bá-tánh cần chuyên,
129. Nghe lời dạy bảo cảnh Tiên dựa kề.
LƯỢC GIẢI :
Đoạn giảng trên Đức Thầy cho biết nếu ai thực hành y theo Bát Chánh Đạo thì vàng mười cũng khó đổi được. Nhưng cũng tùy theo tâm đức mà tu nhiều ít gì cũng tốt. Nếu người tu chỉ có lòng nhơn thương xót mọi người mà tùy phương giúp đỡ cũng được kết quả sống đời Nguơn Thượng.
Vì lòng quá thương xót sanh linh, Đức Thầy mới viết giảng nhủ khuyên bá tánh một cách tinh tường. Lời lẽ của Ngài tuy vắn tắt, nhưng Ngài đã rút trong các Kinh, Luật, Luận của Phật Thánh chỉ dạy. Ngài cũng không ép nài một ai, tùy theo sự cao thấp trí ngu của mỗi người mà giáo hóa, miễn mọi người biết siêng năng hành y theo lời dạy của Ngài thì sau nầy được về cảnh Tiên Phật.
CHÚ THÍCH :
VÀNG MƯỜI: Vàng 10 tuổi, vàng y và tốt hơn các thứ vàng bạc khác: “Vàng 10, bạc bảy, thau ba”. Đây chỉ cho người tu đắc Đạo là cao quí hơn hết.
CHO TỊNH: Cho rõ ràng trong sạch.

CÁC LUẬT CÁC KINH: Nói cho đủ là: Kinh, Luật, Luận. Xưa, Đức Phật và Bồ tát thuyết ra vô số lời lẽ để giáo độ chúng sanh, gom lại làm ba phần là: Kinh, Luật, Luận khuyên dạy môn đồ.
CHÁNH VĂN
129. Ít lâu ta cũng trở về,
Khuyên cùng bổn-đạo chớ hề lãng-xao.
Trì lòng chớ có núng-nao,
132. Từ đây nhơn-vật mòn hao lần-lần.
Mấy lời nhắn lại ân-cần,

Bổn-đạo xa gần nghĩ cạn mới hay.

Tu-trì nguyện-ước cầu may,
136. Thượng-Nguơn hồi phục là ngày an-cư.
LƯỢC GIẢI :
Đoạn giảng qua, Đức Thầy dặn dò bổn đạo. Ngài chỉ ra đi ít lâu sau sẽ trở lại dìu dắt môn đồ. Vậy khuyên mỗi người chớ nên xao lãng đường tu. Và nên gìn giữ chặt dạ, cho dù gặp hoàn cảnh khó khăn thử thách cũng chẳng khờn lòng nao núng. Từ đây rất nhiều tai biến xảy ra khiến cho khắp xa gần, người và vật phải hao hớt lần lần.
Vậy những lời dặn bảo của Đức Thầy các bổn đạo hãy suy xét cho cùng tận mới thấu hiểu lời nói sâu xa của Ngài.
Ngài cũng không ngớt khuyên chúng ta rán gìn giữ tu sửa để đến ngày lập lại cuộc đời Thượng nguơn sẽ được may mắn thụ hưởng cảnh an cư lạc nghiệp.
CHÚ THÍCH :
ÍT LÂU: Thời gian rất ngắn, không lâu xa lắm.

LÃNG XAO: Cũng viết là xao lãng, tức là lơ đễnh, không thận trọng, siêng năng chu đáo.
NÚNG NAO: Cũng viết là nao núng. Có nghĩa là sợ sệt, xúc động, bán tín, bán nghi, bối rối lo lắng muốn thôi bước. Đức Thầy có câu:
“Lời tà sư ngoại Đạo gieo vào.
Cho nhơn sanh trong dạ núng nao,

Chẳng gìn chặt gương xưa mạnh mẽ”.
ÂN CẦN: Siêng năng lo lắng, nhắc nhở đến luôn.

NGHĨ CẠN: Xét nghĩ cho cùng tận hết ý.
CẦU MAY: Cầu cho được may mắn được việc. Nghĩa chữ cầu may ở đây là chắc chắn được việc, thành công.
THƯỢNG NGUƠN: Xem lại chú thích tại Q. Thượng Tập 1/3, tr. 51.
AN CƯ: Ở yên.
CHÁNH VĂN
137. Học câu hỉ-xả đại-từ,
Noi gương nghĩa-sĩ dạ tư chớ gần.
140. Bôn Nam tẩu Bắc tảo-tần,

Chúng-sanh rán nhớ thì gần cùng Ta.
142. Xác trần Ta đã rời xa,

Bá-gia ở lại vậy mà bình-an.
LƯỢC GIẢI :
Sáu câu Giảng trên Đức Giáo Chủ dạy môn đồ học và thực hành bốn đại đức của chư Phật là: Từ, Bi, Hỉ, Xả và thi hành công hạnh Bồ Tát (Đại Sĩ), dẹp bỏ lòng vị tư nhân ngã.
Ngài có trách nhiệm hóa độ khắp bốn phương, không phân biệt Đông Tây hay Nam Bắc. Nếu tín đồ nào ghi nhớ lời dặn bảo tất sẽ được gần Ngài. Và đến đây Ngài cho biết phần chơn linh (Pháp thân) có lời từ giã bá tánh để Ngài trở về yết kiến Chư Phật.
CHÚ THÍCH :
HỈ XẢ ĐẠI TỪ: Cũng gọi là Từ, Bi, Hỉ, Xả, tức là Tứ Vô Lượng Tâm hay bốn Đại Đức của Chư Phật.
NGHĨA SĨ: Nghĩa là làm việc phải, đúng với chơn lý, hay bố thí giúp đời. Sĩ là người tu Phật, có tinh thần tự giác, giác tha theo hạnh chư Phật, Bồ Tát.
DẠ TƯ: Lòng tư riêng vị kỷ.
XÁC TRẦN: Xác thể con người. Trong mỗi con người có hai phần: Xác thể và tâm hồn. Xác thể là xác thân do tứ đại hợp thành; Tâm hồn là tinh thần, là thần thức, linh hồn, pháp thân.Tức là cái thấy nghe hay biết và Phật tánh của mình. Tâm hồn ví như ông chủ nhà, xác thân như cái nhà. Cái nhà hư, ông chủ nhà đi ra ngoài cất cái khác, rồi cái khác nữa.
CHÁNH VĂN
143. Kìa-kìa anh hố hò khoan,
Tình lang về mất hổ-hang mặt-mày.
Sớm lo sắp đặt luyện tài,
146. Phật Trời phân định mặt mày mới xinh.

Ơn trên lượng rộng thinh-thinh,
Từ-bi khuyến dạy mặc tình nghe không.
Giống hiền như thể gieo bông,
150. Nhụy đơm thơm phức màu hồng xuê-xang.
LƯỢC GIẢI :
Thời Pháp thuộc có nhiều người theo làm việc cho Pháp để hưởng bổng lộc quyền uy. Họ theo Pháp như một tình nhân không rời ra được. Một khi người Pháp mất quyền thì họ phải tủi hổ, như người thất nghiệp.
Đức Thầy khuyên người dân Việt hãy sớm tu luyện tài năng, đức hạnh kịp đến ngày Phật Trời phân định sẽ được hưởng sự vinh quang. Lòng từ bi của Phật rộng lớn vô biên lúc nào cũng lo cứu độ, mặc tình chúng sanh nghe không tự ý. Bằng biết lo gieo giống hiền lành như thể trồng hoa thì sau nầy sẽ trổ hoa kết trái thơm tho vinh diệu vô cùng.
CHÚ THÍCH :
HỐ HÒ KHOAN: Một điệu hát ở miền Bắc, thường là hát tập thể vừa để cho ăn rặp, vừa lấy sức mạnh. Cổ thơ có câu: “Ghe bầu dọn dẹp kéo neo,
Mấy chú bạn chèo bắt cái hò khoan”.
Nghĩa bóng là chỉ cho sự khoe khoang tự đắc. Ý chỉ cho những người làm việc theo Pháp hay vênh vang tự đắc (ta đây). Nhưng khi bị tủi hổ thì hết khoe khoang lớn lối.
CHÁNH VĂN
151. Dân ta dòng giống Tiên-bang,

Chớ đâu có giống ngỗ-ngang hung-sùng.
Mặc tình bá-tánh có dùng,
154. Ai muốn nghe Khùng chép lấy mà coi.

Lấy tâm lấy trí xét-soi,
Thầy đi dạy Bắc thử coi lẽ nào ?
Thôi thôi dân chớ hùng-hào,
158. Khùng từ bổn-đạo tẩu đào Bắc-đô.
Hòa-Hảo, lối tháng 2 năm Canh-Thìn (1940).

(Chép theo bản chánh do ông Nguyễn-Chi-Diệp giữ)
LƯỢC GIẢI :
Đây là đoạn kết của bài “Dặn Dò Bổn Đạo”. Đức Thầy luôn nhắc khuyên cho mọi người nhớ lại, dân tộc Việt Nam ta trước kia là dòng giống Tiên Rồng. Người dân rất hiền lương đức hạnh, chớ đâu có ngỗ ngang hung ác như bây giờ. Nay chúng ta nỡ nào đánh mất điều tốt đẹp hiền lành ấy mà hãy nhớ lại để trở về với quê xưa cội cũ của chính mình. Ngài cũng ân cần khuyên nhắc một lần nữa, nếu ai thấy lợi ích trong quyển giảng nầy thì hãy chép mà xem coi học hỏi để thi hành theo, bằng không tùy ý. Phần Ngài hiện giờ phải đến miền Bắc để giáo hóa nhân sanh.
CHÚ THÍCH :
TIÊN BANG: Nước Tiên. Dân tộc chúng ta trước kia con Vua Lạc Long Quân và Bà Âu Cơ “Dòng giống Tiên Rồng”. Nên Đức Thầy từng nói:
“Giống nòi thiệt cốt rồng tiên,
Mà nay lạc mất gương hiền nơi đâu
Và : “Cũng gốc người Thượng Đế xuống trần

Quày đầu nghe tiếng chuông ngân,
Trở về nơi cũ cho gần Phật Tiên”.